حدیث ۲۱۷۶
(۲۱۷۶) الکافی (ح ۱۳۳۹۱) و التهذیب (ج ۹، ح ۹۸۲): عَلیُّ بْنُ إبْراهیمَ عَنْ أبیهِ عَنِ ابْنِ أبی‌عُمَیْرٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عیسَی بْنِ عُبَیْدٍ عَنْ یونُسَ بْنِ عَبْدِالرَّحْمَنِ جَمیعاً عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قالَ: «أقْرَأنی أبوجَعْفَرٍ علیه‌السلام صَحیفَةَ کِتابِ الْفَرائِضِ الَّتی هیَ إمْلاءُ رَسولِ اللهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله وَ خَطُّ عَلیٍّ علیه‌السلام بِیَدِهِ، فَوَجَدْتُ فیها رَجُلٌ تَرَکَ ابْنَتَهُ وَ أُمَّهُ، لِلِابْنَةِ النِّصْفُ، ثَلاثَةُ أسْهُمٍ وَ لِلْأُمِّ السُّدُسُ، سَهْمٌ. یُقْسَمُ الْمالُ عَلَی أرْبَعَةِ أسْهُمٍ، فَما أصابَ ثَلاثَةَ أسْهُمٍ، فَلِلِابْنَةِ وَ ما أصابَ سَهْماً، فَهُوَ لِلْأُمِّ.» قالَ: «وَ قَرَأْتُ فیها رَجُلٌ تَرَکَ ابْنَتَهُ وَ أباهُ، فَلِلِابْنَةِ النِّصْفُ، ثَلاثَةُ أسْهُمٍ وَ لِلْأبِ السُّدُسُ سَهْمٌ. یُقْسَمُ الْمالُ عَلَی أرْبَعَةِ أسْهُمٍ، فَما أصابَ ثَلاثَةَ أسْهُمٍ، فَلِلِابْنَةِ وَ ما أصابَ سَهْماً، فَلِلْأُمِّ.» قالَ مُحَمَّدٌ: «وَ وَجَدْتُ فیها رَجُلٌ تَرَکَ أبَوَیْهِ وَ ابْنَتَهُ، فَلِلِابْنَةِ النِّصْفُ، ثَلاثَةُ أسْهُمٍ وَ لِلْأبَوَیْنِ «لِکُلِّ واحِدٍ مِنْهُما السُّدُسُ» [لِکُلِّ واحِدٍ مِنْهُما سَهْمٌ]. یُقْسَمُ الْمالُ عَلَی خَمْسَةِ أسْهُمٍ، فَما أصابَ ثَلاثَةً، فَلِلِابْنَةِ وَ ما أصابَ سَهْمَیْنِ، فَلِلْأبَوَیْنِ.»
طریق این حدیث به معصوم علیه‌السلام، معتبر درجه یک است.
ثقةالاسلام الکلینی این حدیث را به چند طریق روایت کرده است.
از علی بن ابراهیم القمی از پدرش از ابن ابی‌عمیر از عمر بن اذینه از محمد بن مسلم
از علی بن ابراهیم القمی از محمد بن عیسی بن عبید از یونس بن عبدالرحمن از عمر بن اذینه از محمد بن مسلم
که در طریق دوم، ابن عبید از ثقات مشروطی است که البته مشکلی در این‌جا ایجاد نمی‌کند و سایرین همه از ثقات درجه یک هستند.
شیخ‌الطائفه نیز شبیه این حدیث را به طریق خود در التهذیب و الإستبصار به ثقةالاسلام الکلینی که معتبر درجه یک است، به باقی سند روایت کرده است.
در بعضی از نسخ الکافی بین جمیعا و عن عمر بن اذینه، عبارت عن صفوان او قال آمده است که این عبارت در اکثر نسخ از جمله نسخه شیخ‌الطائفه، نسخه ملا محسن فیض، نسخه شیخ حر عاملی نیست، اما در بعضی نسخ مانند نسخه علامه مجلسی و سید هاشم البحرانی هست.
اگر این عبارت را اضافه بدانیم که سند همان است که گفته شد و اگر محذوف بدانیم، یعنی راوی یا کاتب بین صفوان و عمر بن اذینه شک دارد و از آن‌جایی که هر دو از اجلای ثقات هستند، فرقی نمی‌کند و در سند حدیث مشکلی ایجاد نمی‌کنند.
* * *
علامه مجلسی: صحیح.
محمد بن مسلم روایت کرد: «ابوجعفر (امام باقر) علیه‌السلام صحیفه کتاب واجبات را که املای رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله و خط علی علیه‌السلام را که در دستشان بود، برایم خواند، پس در آن یافتم که فردی ترک کرد دخترش را و مادرش را، برای دختر نصف (یعنی) سه سهم و برای مادر یک‌ششم، (یعنی) یک سهم است. مال را بر چهار سهم تقسیم می‌کنند، پس آن‌چه به سه سهم اصابت کند، پس برای دختر است و آن‌چه به یک سهم برخورد کند، پس آن برای مادر است.» (راوی) گوید: «و در آن خواندم که فردی ترک کند دخترش را و پدرش را، پس برای دختر نصف، (یعنی) سه سهم و برای پدر یک‌ششم، (یعنی) یک سهم است. مال بر چهار سهم تقسیم می‌شود، پس آن‌چه اصابت کرد سه سهم را، پس برای دختر است و آن‌چه اصابت کرد یک سهم را، برای پدر است.» محمد (بن مسلم) گوید: «و یافتم در آن که فردی ترک کرد پدر و مادرش و دخترش را، پس برای دخترش نصف (یعنی) سه سهم و برای پدر و مادرش، برای هر کدام از آن‌ها یک‌ششم است. مال به پنج سهم تقسیم می‌شود، پس آن‌چه به سه اصابت کرد، پس برای دختر است و آن‌چه به دو سهم اصابت کرد، پس برای پدر و مادر است.»
