حدیث ۳۵۱۵۴
۳۵۱۵۴- ۱-[۱] مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أصْحابِنا عَنْ سَهْلِ بْنِ زیادٍ جَمیعاً عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبوبٍ عَنْ عَبْدِاللهِ بْنِ سِنانٍ قالَ سَمِعْتُ أباعَبْدِاللهِ ع یَقولُ فی رَجُلٍ أرادَ امْرَأةً عَلَی نَفْسِها حَراماً فَرَمَتْهُ بِحَجَرٍ فَأصابَتْ مِنْهُ مَقْتَلاً قالَ لَیسَ عَلَیها شَیءٌ فیما بَینَها وَ بَینَ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إنْ قُدِّمَتْ إلَی إمامٍ عادِلٍ أهْدَرَ دَمَهُ.
وَ رَواهُ الصَّدوقُ بِإسْنادِهِ عَنْ صَفْوانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ عَبْدِاللهِ بْنِ سِنانٍ[۲]
وَ بِإسْنادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبوبٍ عَنْ عَبْدِاللهِ بْنِ سِنانٍ مِثْلَهُ[۳].
——————————
[۱]– الکافی ۷- ۲۹۱- ۲، و التهذیب ۱۰- ۲۰۶- ۸۱۴.
[۲]– الفقیه ۴- ۱۰۳- ۵۱۸۸.
[۳]– الفقیه ۴- ۱۶۵- ۵۳۷۳.
طریق این حدیث به معصوم علیه‌السلام معتبر درجه یک است.
ثقةالاسلام الکلینی این حدیث را به چند طریق روایت کرده است.
۱. از محمد بن یحیی العطار از احمد بن محمد بن عیسی الاشعری از حسن بن محبوب از عبدالله بن سنان
۲. از عدة من اصحابنا از سهل بن زیاد از حسن بن محبوب به باقی سند
که طریق دوم به واسطه ضعف جدی سهل بن زیاد معتبر نیست، اما در طریق اول، همه از ثقات درجه یک هستند.
شیخ صدوق این حدیث را به طریق خود در الفقیه به صفوان بن یحیی که معتبر درجه یک است، از عبدالله بن سنان روایت کرده است که همه از ثقات درجه یک هستند.
شیخ الطائفه این حدیث را به طریق خود در التهذیب و الإستبصار به حسن بن محبوب که معتبر درجه یک است، از عبدالله بن سنان روایت کرده است که همه از ثقات درجه یک هستند.
* * *
علامه مجلسی: صحیح (مر).
* * *
مجلسی اول: فی الحسن کالصحیح … (رو).
در این باب هم موارد دیگری بیان می‌شود که افراد از قصاص و حتی دیه معاف می‌شوند. یکی از این موارد، این است که فردی قصد تجاوز به زنی می‌کند و زن هم سنگی به او می‌زند و به جایی می‌خورد که کشنده است. امام علیه‌السلام فرمودند که بین او و الله عز و جل چیزی نیست و اگر نزد به امام عادلی برده شود، خون او را هدر می‌داند. امام علیه‌السلام با این عبارت آخر، سیره قطعی ائمه علیهم‌السلام را در چنین موردی بیان می‌کنند.
این‌جا، ملاحظاتی که ذیل حدیث اول باب قبل عرض کردم، مهم است، لذا اگر خاطرتان نیست، حتما ملاحظه کنید، اما چند نکته‌ای هم عرض کنم که اگر جا افتاده بود، خیالم راحت شود.
۱. آیا این حکم مطلق است؟ منظورم این است که اگر معلوم شد زن قصد کشتن طرف را داشته و راهی هم برای فرار از دست مرد، بدون کشته شدن او وجود داشته و زن هم در شرایط روحی، جسمی، مکانی و زمانی بوده که می‌توانسته آن را راه را انتخاب کند، اما به قصد به محل کشنده زده تا او را بکشد، آیا باز هم از قصاص و دیه معاف است؟ با عنایت به مجموعه ادله نصی که تا این‌جا داشتیم، به جرأت می‌توان گفت که خیر، ممکن است گاهی این زن، محکوم به دیه یا حتی قصاص باشد. البته ناگفته نماند که در شرایط مذکور در روایت، زن معاف از مجازات است و اگر کسی مدعی مطالبی بود که بنده عرض کردم، باید بتواند آن را اثبات کند، و الا حکم اولیه زنی که مورد تجاوز قرار می‌گیرد، همان است که در روایت آمده است، چرا که متعارفا زنی که مورد تجاوز قرار می‌گیرد، شرایط روحی ندارد که بتواند دو دو تا، چهار تا کند، سنگ را هم فقط برای دفع او زده و قصد کشتن نداشته، اما ناغافل به محل کشنده خورده است.
جمع‌بندی این‌که وقتی ادعا می‌شود زنی، مردی را کشته، ابتداء زن تبرئه است، مگر اثبات شود که زن قاتل است. حالا اگر ثابت شد قاتل است، از قصاص و دیه معاف است، مگر ثابت شود قتلش مستحق قصاص یا دیه است. اما اگر معلوم شد که چنین است، حالا توپ در زمین زن افتاده است و اگر مدعی است که مورد تجاوز قرار گرفته و از این باب قتل کرده، باید اثبات کند، و الا قصاص یا دیه در انتظار او است. اما اگر اثبات کرد که مورد تجاوز قرار گرفته و از باب دفاع از خود، مرتکب قتل شده، باز از قصاص و دیه معاف است و اگر کسی ادعا کند که این‌ها بهانه بوده و زن می‌توانسته بدون کشتن متجاوز او را دفع کند، این بار توپ در زمین مدعی است و اگر نتواند ادعای خود را اثبات کند، زن تبرئه است و معاف از قصاص و دیه.
۲. نکته دیگر در باب جنسیت متجاوز و فرد مورد تجاوز است. به نظر حقیر جنسیت دو طرف مهم نیست. یعنی اگر مذکر یا مؤنث، یا مخنث یا انواع دیگر افراد توسط هر جنسیتی خواستند مورد تجاوز قرار گیرند، این احکام درباره‌شان جاری است و این‌که در این روایت متجاوز مرد و مورد تجاوز زن بوده است، صرفا از باب مثال و مصداق متعارف است.
این حدیث و یکی دو حدیثی که قبل داشتیم و بعضی از احادیثی که در آینده روایت و بررسی خواهیم کرد، همه از مصادیق قتل‌های ناموسی هستند و قتل ناموسی انحصار به قتل توسط همسر یا پدر ندارد که در آینده در این باره بیش‌تر صحبت خواهیم کرد.
