حدیث ۳۵۱۴۰
۳۵۱۴۰- ۱-[۱] مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإسْنادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبوبٍ عَنْ عَلیِّ بْنِ رِئابٍ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرارَةَ قالَ: سَألْتُ أباعَبْدِاللهِ ع عَنْ رَجُلٍ وَقَعَ عَلَی رَجُلٍ فَقَتَلَهُ فَقالَ لَیسَ عَلَیْهِ شَیءٌ.
وَ رَواهُ الْکُلَیْنیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أصْحابِنا عَنْ سَهْلِ بْنِ زیادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبوبٍ مِثْلَهُ[۲].
——————————
[۱]– التهذیب ۱۰- ۲۱۱- ۸۳۴، و الاستبصار ۴- ۲۸۰- ۱۰۶۰.
[۲]– الکافی ۷- ۲۸۸- ۱.
طریق این حدیث به معصوم علیه‌السلام معتبر درجه یک است.
شیخ الطائفه این حدیث را به طریق خود در التهذیب و الإستبصار به حسن بن محبوب که معتبر درجه یک است، از علی بن رئاب از عبید بن زراره بن اعین روایت کرده است که همه از ثقات درجه یک هستند.
ثقةالاسلام الکلینی این حدیث را از عدة من اصحابنا از سهل بن زیاد از حسن بن محبوب به باقی سند روایت کرده است که این طریق به واسطه ضعف جدی سهل بن زیاد معتبر نیست.
* * *
علامه مجلسی: ضعیف علی المشهور (مر).
در این‌جا این سؤال پیش می‌آید که آیا این افتادن، به قصد کشتن بوده، یا خیر؟ اگر به قصد کشتن بوده که بنا به دلایل عقلی و نقلی محکمی که پیش از این گفتیم، قتل عمد است، اما اگر به قصد کشتن نبوده است، طبیعتا لیس علیه شیء. این حدیث در اصل در بیان این مورد دوم است و طبیعی است که قتل عمد را شامل نمی‌شود. «وقع» در این‌جا ظهور در افتادن به غیر اختیار دارد.
شاید خوب باشد در این‌جا یادآوری کنم که آن‌چه ما از عقل و نقل دریافتیم، این بود که عمد هم باید در اقدام باشد و هم در قصد کشتن. پس اگر در اقدام عمد داشته، اما قصدش کشتن فرد نبوده است، قتل عمد نیست. همین‌طور اگر قصد کشتن فردی را دارد، اما در قدامی که منجر به قتل شده، اختیاری نداشته، این جا هم قتل عمد نیست. شاید بد نباشد، عزیزان مروری بر این مبحث داشته باشند.
در ضمن این‌که می‌گوید لیس علیه شیء، این را تداعی می‌کند که حتی دیه هم بر او نیست. البته فعلا نمی‌خواهم وارد بحث دیه شوم، لذا این بحث را می‌گذاریم برای جای خودش که آیا در صورتی که فرد نَه تنها قصد کشتن نداشت، حتی قصد اقدام هم نداشت، مثلا بر بلندی ایستاده بود و ناغافل سرش گیج رفت و افتاد روی کسی و این فرد بدبخت هم فوت شد، آیا دیه دارد، اگر دارد، بر عهده خود فرد است، یا باید از بین المال پرداخته شود، یا بر عهده عاقله است. إن شاء الله در جای خودش به این موضوع خواهیم پرداخت.
