حدیث ۳۵۱۰۷
۳۵۱۰۷- ۴-[۱] وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عیسَی عَنْ یونُسَ عَنْ عَبْدِاللهِ بْنِ مُسْکانَ عَنْ أبی‌عَبْدِاللهِ ع فی رَجُلَینِ قَتَلا رَجُلاً قالَ إنْ أرادَ أوْلیاءُ الْمَقْتولِ قَتْلَهُما أدَّوْا دیَةً کامِلَةً وَ قَتَلوهُما وَ تَکونُ الدّیَةُ بَینَ أوْلیاءِ الْمَقْتولَینِ فَإنْ أرادوا قَتْلَ أحَدِهِما قَتَلوهُ وَ أدَّی الْمَتْروکُ نِصْفَ الدّیَةِ إلَی أهْلِ الْمَقْتولِ وَ إنْ لَمْ یؤَدِّ دیَةَ أحَدِهِما وَ لَمْ یقْتُلْ أحَدَهُما قَبِلَ الدّیَةَ صاحِبُهُ مِنْ کِلَیهِما (وَ إنْ قَبِلَ أوْلیاؤُهُ الدّیَةَ کانَتْ عَلَیْهِما)[۲].
——————————
[۱]– الکافی ۷- ۲۸۳- ۲، التهذیب ۱۰- ۲۱۷- ۸۵۵، و الاستبصار ۴- ۲۸۱- ۱۰۶۵.
[۲]– لیس فی الکافی.
طریق این حدیث به معصوم علیه‌السلام معتبر درجه یک است.
ثقةالاسلام الکلینی این حدیث را از علی بن ابراهیم القمی از محمد بن عیسی بن عبید الیقطینی از یونس بن عبدالرحمن از عبدالله بن مسکان روایت کرده است که همه از ثقات درجه یک هستند، مگر ابن عبید الیقطینی که از ثقات مشروطی است که البته مشکلی در این‌جا ایجاد نمی‌کند.
شیخ الطائفه این حدیث را به طریق خود در التهذیب و الإستبصار به علی بن ابراهیم القمی که معتبر درجه یک است، به همان سند الکافی روایت کرده است.
* * *
علامه مجلسی: صحیح (مر).
این روایت درباره دو نفر سؤال می‌کند که فردی را کشته‌اند. امام علیه‌السلام دو گزینه پیش روی این افراد می‌گذارند.
۱. اگر اولیای مقتول خواستند هر دو را بکشند، باید دیه کاملی بدهند و این دیه باید بین اولیای دو فرد مقتول که قصاص شده‌اند، تقسیم شود.
۲. اگر خواستند، می‌توانند یکی را بکشند و در این صورت قاتلی که زنده مانده است، باید نصف دیه را به اولیای قاتل قصاص شده بدهد.
۳. اما اگر نخواستند دیه یکی را بدهند، یعنی هر دو را بکشند و یک دیه بدهند، و یکی از آن را هم نکشند، یعنی دو راه بالا را نخواهند و از قصاص صرفه‌نظر کنند، دیه صاحب خود را از هر دو می‌گیرند.
با این حساب معلوم شد که اولیای مقتول سه گزینه دارند که عرض شد. حالا اگر بخواهیم این روایت را با روایت سوم همین باب جمع کنیم، دو گزینه داریم.
۱. بگوییم حکم دو قاتل اشتراکی این سه است و حکم ده قاتل اشتراکی آن است که در روایت قبل آمد. در این صورت نمی‌دانیم اگر قاتلان بین سه تا نُه نفر بودند، یا بیش از ده نفر بودند، چه می‌شود.
۲. بگوییم روایت قبل، فقط یک راه را گفته و این روایت راه‌های مختلف را گفته است و به طور کلی در مورد قتل‌های اشتراکی است. یعنی قاتلان هر چند نفر بودند، این سه گزینه وجود دارد. اگر بخواهند دیه بگیرند که دیه می‌گیرند و قصاص منتفی است، اما اگر خواستند قصاص کنند، در اصل در ازای قتل یک نفر، فقط می‌توانند یک نفر را قصاص کنند. حالا اگر یک نفر را قصاص کردند، یک سهم از دیه کم می‌شود و بقیه، بین سایر قاتلان تقسیم می‌شود که به اولیای فرد قصاص شده بدهند. اما اگر اولیای دم، خواستند چند نفر از قاتلان را قصاص کنند، باید با مشارکت قاتلان قصاص نشده، سهم دیه افراد قصاص شده را پرداخت کنند. حل این مسأله با معادلات ساده ریاضی کار بسیار ساده‌ای است.
