حدیث ۳۵۱۰۴
۳۵۱۰۴- ۱-[۱] مُحَمَّدُ بْنُ عَلیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإسْنادِهِ عَنْ داوُدَ بْنِ سِرْحانَ عَنْ أبی‌عَبْدِاللهِ ع فی رَجُلَینِ قَتَلا رَجُلاً قالَ إنْ شاءَ أوْلیاءُ الْمَقْتولِ أنْ یؤَدّوا دیَةً وَ یقْتُلوهُما جَمیعاً قَتَلوهُما.
——————————
[۱]– الفقیه ۴- ۱۱۱- ۵۲۱۷.
طریق این حدیث به معصوم علیه‌السلام معتبر درجه یک است.
شیخ الطائفه این حدیث را به طریق خود در الفقیه به داود بن سرحان که معتبر درجه یک است، روایت کرده است. خود داود بن سرحان هم از ثقات درجه یک است.
* * *
مجلسی اول: فی الصحیح کالشیخ (رو).
در این‌جا خوب است نکته‌ای را عرض کنم. اگر آیات قرآن و روایات معتبر ما مطلبی درباره حکم قاتلان اشتراکی نداشته باشد، کار کمی پیچیده می‌شود. مثلا دو یا چند زده‌اند و کسی را کشته‌اند و همه شرایط قصاص را دارند. عده‌ای می‌گویند باید هر چند قاتل را کشت، چرا که همه این‌ها قاتل بوده‌اند. عده‌ای می‌گویند نمی‌شود که به جای یک نفر چند نفر را کشت. پس چه باید کرد؟ باید به انتخاب اولیای مقتول، فقط یکی را قصاص کرد و کاری به دیگران نداشت. کس دیگری ممکن است بگوید، بله باید یه نفر را کشت، اما نَه به انتخاب اولیای مقتول، بلکه به قرعه باید رجوع کرد. کس دیگری ممکن است بگوید که اصلا در این‌جا نباید قصاص کرد، بلکه باید دیه گرفت، حالا ممکن است کسی بگوید یک دیه که باید به قاتلان تقیم شود و یکی بگوید که خیر، هر قاتل باید یک دیه بدهد و بسیاری تجویزهای دیگر. همه این‌ها هم برای توجیه نظر خود، دلایل عقلی و اخلاقی می‌آورند که در منظومه فکری خودشان معتبر است و ممکن است برای دیگران مقبول باشد. حالا باید ببینیم نظر قرآن و روایت چیست و از این انواع مختلف تجویزهایی که برای عده‌ای معقول و اخلاقی است، کدام، یا کدام‌ها را قبول دارد.
با این مقدمه، برویم سراغ روایات این باب، تا در نهایت ببینیم به چه می‌رسیم.
این حدیث، یعنی حدیث اول این باب را معمولاً این گونه معنا کرده‌اند که امام علیه‌السلام در حکم دو نفر که فردی را کشته‌اند، فرمودند که اگر اولیای مقتول خواستند، دیه بگیرند و اگر خواستند بکشن، هر دو را بکشند. با این حساب حکم این است که چون هر دو قاتل بوده‌اند، پس هر دو مستحق قصاص هستند. البته طبیعتاً این حکم مربوط به قتل عمد است که شامل قصاص می‌شود و علی المبنای ما گزینه‌ای هم جز قصاص نباید باشد. این حکم ممکن است به نظر عده‌ای عادلانه باشد و برای عده‌ای ناعادلانه. دسته اول می‌گویند هر دو قاتل بوده‌اند و حکم عقل و اخلاق این است که هر دو باید مجازات شوند و دسته دوم می‌گویند در ازای کشته شدن یک نفر، نباید دو نفر کشته شوند.
نکته بسیار مهم این‌که این ترجمه، با متن روایت، خیلی هماهنگ نیست. متن روایت مبهم است و گویی اشکالی در آن هست. با عنایت به این نکته، می‌توان این روایت را این گونه هم معنا کرد که اولیای مقتول اگر خواستند، می‌توانند دیه بگیرند و در صورتی قصاص مجاز است که همه اراده قتل داشته باشند. یعنی شرط قصاص منوط به موافقت همه است و حتی اگر یکی از اولیای مقتول هم دیه خواست، قصاص منتفی می‌شود. در این صورت جمیعا به اولیای مقتول بر می‌گردد و نَه دو قاتل. در این صورت روایت می‌گوید که هر دو قاتل مستحق قصاص هستند، اما تصریحی ندارد که هر دو را قصاص کنند. البته این معنا هم با متن خیلی هماهنگ نیست.
خلاصه این‌که متن این روایت مبهم است و بهتر است در آن توقف کنیم.
