حدیث 1033
1033- 14-[1] وَ فی عُیونِ الْأخْبارِ بِإسْنادِهِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شاذانَ عَنِ الرِّضا ع أنَّهُ کَتَبَ إلَی الْمَأْمونِ- أنَّ مَحْضَ الْإسْلامِ شَهادَةُ أنْ لا إلَهَ إلّا اللهُ- إلَی أنْ قالَ ثُمَّ الْوُضوءُ کَما أمَرَ اللهُ فی کِتابِهِ- غَسْلُ الْوَجْهِ وَ الْیدَینِ إلَی[2] الْمِرْفَقَینِ- وَ مَسْحُ الرَّأْسِ وَ الرِّجْلَینِ مَرَّةً واحِدَةً.
——————————
[1]– عیون أخبار الرضا (علیهالسلام) 2- 121- 1.
[2]– فی المصدر- من.
طریق این حدیث به معصوم علیهالسلام معتبر درجه یک است.
شیخ صدوق این حدیث را چند طریق روایت شکرده است.
1. از عبدالواحد بن محمد بن عبدوس النیسابوری از علی بن محمد بن قتیبه از فضل بن شاذان
2. از جعفر بن نعیم بن شاذان از محمد بن شاذان از فضل بن شاذان
3. از حمزه بن محمد العلوی از قنبر بن علی بن شاذان از پدرش از فضل بن شاذان
که طریق سوم، حداقل به واسطه مجهول بودن علی بن شاذان معتبر نیست. در طریق اول، علی بن محمد بن قتیبه از ثقات درجه دو و در هر دو طریق سایرین از ثقات درجه یک هستند.
در این حدیث که بسیار هم مفصل است و بعضی به آن حدیث «محض الاسلام» میگویند، امام رضا علیهالسلام اسلام ناب و بعضی احکام آن را برای مأمون توصیف میکنند. در ضمن این حدیث، مطلبی هم در مورد وضو هست که مرحوم شیخ حر، همین قسمت را تقطیع کرده و در اینجا آوردهاند. در این حدیث، امام علیهالسلام میفرمایند که وضو آنگونه است که الله در کتابش امر فرموده است، یعنی شستن دو دست تا مرفق و مسح سر و دو پا، یک مرتبه.
چند نکته را درباره این حدیث مرور کنیم.
اینجا برای چندمین بار، با تأکید «یک مرتبه» مواجه هستیم. البته اینکه «مرة واحدة» به همه وضو بر میگردد یا مسح سر و دو پا، جای سؤال است و پاسخ این است که با توجه به احادیث قبلی که تأکیدش از این حدیث، هم بیشتر بود و هم واضحتر، معلوم میشود که این «مرة واحدة»، مربوط به همه افعال وضو است، هم شستن صورت و دو دست تا مرفق و هم مسح سر و دو پا.
حالا این سؤال که قبلا هم بارها با آن مواجه شدیم، مجددا پیش میآید که آیا دستور «مرة واحدة»، یعنی فقط یک بار بشویید و اگر بیشتر شستید، وضو خراب است و قبول نیست، یا دارند، حداقل آن را بیان میکنند؟ آنچه تا اینجا معلوم میشود این است که این «یک بارها»، از باب تحدید حداقل است و اگر کسی دو بار یا بیشتر شست، اشکالی ندارد. البته بحث اسراف و مانند آن، بحث دیگری است.
امام علیهالسلام در اینجا هم بیان میکنند که علاوه بر مسح سر، مسح پا جزء وضو است و نَه شستن آن. این مطلب را مکررا در روایات قبلی هم داشتیم، اما حالا باز این سؤال پیش میآید که اگر مواضع مسح را شستیم، آیا وضو باطل است؟ بنا بر حدیث قبلی، فهمیدیم که شستن سر و پا، مطلوب الله تعالی بوده است، اما چون این کار، در سفر و بیماری و سرما و ساعات مختلف شب و روز، برای اضعف الناس طاقة سخت بوده، الله تعالی آن را به همه تعمیم داده است و حکم به مسح دادهاند که سادهتر است. پس این حدیث هم در این باب عملا چیزی بیش از احادیث قبلی ندارد، امام علیهالسلام دارند حد وضو را بیان میکنند که مسح باید باشد، اما به قرینه روایت قبل، میگوییم که این تحدید در وضو، تحدید به حداقل آن است، همانگونه که «یک بارها» در این روایت و چندین روایت دیگر که پیش از این داشتیم، تحدید به حداقل بوده است.