حدیث 986 و جمعبندی این باب (موقت)
986- 1-[1] مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإسْنادِهِ عَنْ موسَی بْنِ الْقاسِمِ عَنْ صَفْوانَ بْنِ یحْیی عَنْ مُعاویةَ بْنِ عَمّارٍ عَنْ أبیعَبْدِاللهِ ع قالَ: لا بَأْسَ أنْ یقْضَی الْمَناسِکُ کُلُّها عَلَی غَیرِ وُضوءٍ إلّا الطَّوافُ فَإنَّ فیهِ صَلاةً وَ الْوُضوءُ أفْضَلُ.
أقولُ: وَ یأْتی ما یدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فی مَحَلِّهِ إنْ شاءَ اللهُ تَعالَی[2].
——————————
[1]– التهذیب 5- 154- 509.
[2]– یأتی فی الباب 38 من أبواب الطواف.
طریق این حدیث به معصوم علیهالسلام معتبر درجه یک است.
شیخ الطائفه این حدیث را به طریق خود در التهذیب و الإستبصار به موسی بن قاسم البجلی که معتبر درجه یک است، از صفوان بن یحیی از معاویه بن عمار روایت کرده است که همه از ثقات درجه یک هستند.
* * *
علامه مجلسی: صحیح (مل).
در این حدیث آمده است که انجام مناسک حج و عمره، بدون وضو مشکلی ندارد، مگر طواف، پس همانا در آن صلاة است و وضو افضل است.
این تنها حدیث این باب است و تنها حدیثی که در باب وضوی مناسک حج و عمره سراغ دارم، لذا چند نکتهای را درباره آن عرض میکنم که مهم هم هست، چرا که با همین یک حدیث، باید به جمعبندی نهایی رسید.
1. در این حدیث، ذکری از حج یا عمره نیامده است، اما به قرینه مناسک و طواف، معلوم میشود که در مورد هر دو است.
2. از این روایت قطعی میشود که حداقل برای هیچ کدام اعمال حج و عمره، جز طواف و صلاة آن، وضو واجب نیست.
3. آقایان از این روایت این برداشت را داشتهاند که طواف و نماز آن، یک پک است و طواف بدون صلاة، فعلی ناقص است، حالا که برای بخشی از یک عمل وضو لازم است، برای همه آن هم وضو لازم است. پس وقتی صلاة طواف که بخشی از طواف است و صلاة مناسکی هم هست، وضو لازم است، برای همه آن وضو لازم است.
4. حالا باید تکلیفمان را با عبارت «الوضوء أفضل» روشن کنیم که آیا همانطور که بزرگان گفتهاند، مربوط به سایر قسمتهای مناسک است، یا احیانا در مورد طواف است. یعنی وضو در سایر اعمال حج و عمره، افضل و مستحب است، یا میخواهد بگوید، وضو در طواف به طور خاص افضل است. نظر مشهور خالی از وجه نیست، اما این روایت را به گونه دیگری هم میتوان معنا کرد که وضو در مناسک لازم نیست، مگر در طواف که چون نماز در آن است، وضو افضل است. این معنا هم، حداقل به همان اندازه معنای قبل، قابل قبول است، اما نتیجهاش کاملا متفاوت. در معنای اول وضو، شرط صحت طواف است و در معنای دوم، مستحب است. اگر کسی اصالة الاحتیاطی باشد، معنای اول را میگیرد. همینطور از شهرت را معیار بداند، اما اگر شهرت را حجت نداند و اصالة البرائتی باشد، معنای دوم را میگیرد، چرا که معنای اول که در بیان لزوم است، قطعی نیست.
* جمعبندی این باب (موقت):
لزوم وضو برای طواف ثابت نشد، لذا هر چند نماز آن، به جهت رکوع و سجود داشتند و به عبارت حقیر، مناسکی بودن، باید با وضو باشد، اما خود طواف نیازی به وضو ندارد، هر چند وضو داشتن در آن به طور خاص، مستحب است.