حدیث 632
632- 2-[1] وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ أبی‌عُمَیرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَینَةَ عَنْ زُرارَةَ عَنْ أبی‌عَبْدِاللهِ ع قالَ: لا یوجَبُ الْوُضوءُ إلّا مِنْ غائِطٍ أوْ بَوْلٍ أوْ ضَرْطَةٍ تَسْمَعُ صَوْتَها أوْ فَسْوَةٍ تَجِدُ ریحَها.
——————————
[1]– التهذیب 1- 346- 1016.
طریق این حدیث به معصوم علیه‌السلام معتبر درجه یک است.
شیخ الطائفه این حدیث را به طریق خود در التهذیب و الإستبصار به حسین بن سعید الاهوازی که معتبر درجه یک است، از محمد بن ابی‌عمیر از عمر بن اذینه از زراره بن اعین روایت کرده است که همه از ثقات درجه یک هستند.
* * *
علامه مجلسی: صحیح (مل).
1. امام علیه‌السلام می فرمایند که وضو لازم نمی‌شود مگر به غایط یا بول یا باد شکم، آن هم نَه هر باد شکمی، بادی که یا صدا داشته باشد، یا بو. پس اگر کسی به صرف این روایت بگوید اگر بادی از مقعد خارج شد که نَه صدا داشت و نَه بو، ناقض وضو نیست، حرف بی‌اساسی نیست.
2. «ضرطة» و «فسوة» در لغت عرب، باد شکم یا همان گاز جهاز هاضمه است که از مقعد خارج می‌شود، لذا گازی که از دهان خارج می‌شود و به آن بادگلو می‌گویند، یا احیانا در بیمارهایی که حفره‌ای در جهاز هاضمه ایجاد شده است، اگر گاز از این مجاری خارج شود، ضرطه یا فسوه نیست و در نتیجه مبطل وضو نمی‌باشد. همین‌طور عرب هوایی که گاهی از فرج زنان خارج می‌شود را نَه ضرطه می‌گوید و نَه فسوه.
3. خاطرم هست در یکی از درس‌های خارج فقه که بودم، استاد به تبع یکی از بزرگان چندین قرن قبل گفتند، هوایی که از فرج بانوان خارج می‌شود، همان گاز جهاز هاضمه است و حفره‌هایی بین جهاز هاضمه و رحم یا قسمت‌های دیگر تناسلی بانوان هست و … به ایشان هم عرض کردم که آن بزرگوار چند قرن قبل، نَه پزشک بوده و نَه متخصص علوم زیستی در این مورد، لذا شاید پزشکان در عصر آن بزرگ، چنین نظری داشته‌اند و ایشان هم به نظر آن‌ها استناد کرده است، اما اکنون که می‌دانیم چنین چیزی نیست و گاز جهاز هاضمه اگر به رحم یا سایر قسمت‌های تناسلی بانوان نفوذ کند، بیماری‌زا و حتی گاهی کشنده است، ما باید به علم جدیدتر استناد کنیم. در ضمن عرب به این ضرطه یا فسوه نمی‌گوید.
4. سؤالی که در این‌جا مطرح می‌شود که این‌که در وهله اول به نظر می‌رسد امام علیه‌السلام قصد در حصر نواقض وضو را دارند که وضو فقط با سه چیز نقض می‌شود، غائط و بول و باد شکم، آن هم با مشخصات گفته شده. با این حساب تکلیف روایت قبل و روایات معتبر بعدی چه می‌شود. اگر خواب عمیق هم ناقض وضو است، چرا امام علیه‌السلام آن را ذکر نکرده و حصر در این سه را بیان کرده‌اند.
این چند دسته روایت در وهله اول متعارض به نظر می‌رسند، اما به واقع متعارض نیستند. چطور؟ فرض کنید کسی می‌آید و به شما می‌گوید اگر بادگلو بزنیم وضو باطل می‌شود؟ و شما می‌گویید که خیر! وضو باطل نمی‌شود، مگر به بادی که از مقعد خارج شود. این سخن شما، ظاهر حصر دارد، اما به واقع حصر نیست، بلکه به مقتضای سؤال این‌گونه جواب داده شده است. یکی از مشکلاتی که ما در روایات داریم و البته مشابهش را در آیات قرآن هم برخورد می‌کنیم این است که نمی‌دانیم سؤال سائل چه بوده است، یا شأن نزول آیه، یا صدور روایت چه بوده است و فقیه واقعی کسی است که با در کنار هم گذاشتن ادله، سعی کند حکم الهی را استنباط کند.
5. سؤال دیگری که مطرح می‌شود این‌که آیا خروج باد از مقعد، با دو شرطی که گفته شد، ربطی به پاکیزگی ظاهری دارد یا خیر. می‌تواند ربط داشته باشد، یا نداشته باشد. احتمالا عزیزان شنیده‌اند که گاهی همراه باد روده، مقداری ذرات ریز مدفوع خارج می‌شود که هر چند بعضاً کم است، اما روی لباس زیر اگر تمیز و سفید باشد، خصوصا اگر تعویض نشود، بعد یکی دو روز قابل ملاحظه است.
6. و نکته آخر این‌که آیا شرط صدا یا بو در ضرطه یا فسوه، شرط تمام است و فقط در این صورت ناقض وضو است؟ یا می‌خواهد اطمینان از از این دو را بیان کند و اگر انسان مطمئن بود که گاز جهاز هاضمه از مثعد او خارج شد، اما نَه بود داشت و نَه صدا، باز هم مبطل وضو هست؟ به عبارت دیگر آیا این دو شرط، طریق اطمینان بر خروج باد شکم است، یا خودشان موضوعیت دارند. اگر ما باشیم و این روایت، به نظر می‌رسد که موضوعیت دارند، اما ببینیم روایات بعدی چه می‌گویند.