حدیث ۷۴۹۸
(۷۴۹۸) الکافی (ص ۴۱۸) و التوحید (ص ۳۴۶): مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعیدٍ عَنْ بَعْضِ أصْحابِنا عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرارَةَ قالَ حَدَّثَنی حَمْزَةُ بْنُ حُمْرانَ قالَ: «سَألْتُ أباعَبْدِاللهِ علیه‌السلام عَنِ الِاسْتِطاعَةِ. فَلَمْ یُجِبْنی. فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ دَخْلَةً أُخْرَی، فَقُلْتُ: «أصْلَحَکَ اللهُ! إنَّهُ قَدْ وَقَعَ فی قَلْبی مِنْها شَیْءٌ، لا یُخْرِجُهُ إلّا شَیْءٌ أسْمَعُهُ مِنْکَ.» قالَ: «فَإنَّهُ لا یَضُرُّکَ ما کانَ فی قَلْبِکَ.» قُلْتُ: «أصْلَحَکَ اللهُ! إنّی أقولُ إنَّ اللهَ تَبارَکَ وَ تَعالَی لَمْ یُکَلِّفِ الْعِبادَ ما لا یَسْتَطیعونَ وَ لَمْ یُکَلِّفْهُمْ إلّا ما یُطیقونَ وَ أنَّهُمْ لا یَصْنَعونَ شَیْئاً مِنْ ذَلِکَ إلّا بِإرادَةِ اللهِ وَ مَشیئَتِهِ وَ قَضائِهِ وَ قَدَرِهِ.»» قالَ: «فَقالَ: «هَذا دینُ اللهِ الَّذی أنا عَلَیْهِ وَ آبائی.» أوْ کَما قالَ.»
طریق این حدیث به معصوم علیه‌السلام، معتبر درجه دو است.
ثقةالاسلام الکلینی این حدیث را از محمد بن یحیی العطار از ابن عیسی الاشعری از حسین بن سعید الاهوازی از بعض اصحابنا از عبید بن زراره از حمزه بن حمران روایت کرده است که که بعض اصحابنا، ابتداء مجهول هستند، اما به واسطه حسین سعید، توثیق درجه دو می‌شوند. سایرین هم از ثقات درجه یک هستند.
شیخ صدوق نیز شبیه این حدیث را از محمد بن حسن بن احمد بن ولید از حسین بن حسن بن ابان از حسین بن سعید الاهوازی از عبید بن زراره به باقی سند روایت کرده است. در این سند، حسین سعید بی‌واسطه از عبید بن زراره روایت کرده است که ممکن است، بعض اصحابنا از قلم افتاده باشد و ممکن است، یک بار از بعض اصحابنا روایت کرده باشد و یک بار هم از خود عبید بن زراره که در این حالت اخیر، همه از ثقات درجه یک می‌شوند.
* * *
علامه مجلسی: مرسل.
حمزه بن حمران روایت کرد: «از ابوعبدالله (امام صادق) علیه‌السلام درباره استطاعت سؤال کردم. پس جوابم را ندادند. پس بار دیگری بر ایشان داخل شده، پس گفتم: «الله شما را خیر دهد! همانا در قلبم از آن چیزی قرار دارد که خارج نمی‌سازد آن را مگر چیزی که از شما بشنوم.» فرمودند: «پس همانا آن ضرر نمی‌رساند تو را آن چه در قلبت باشد.» عرض کردم: «الله شما را خیر دهد! همانا من می‌گویم که الله تبارک و تعالی مکلف نگردانده بندگان را به آن‌چه استطاعت ندارند و مکلف نکرده آن‌ها را مگر آن‌چه طاقت دارند و این‌که آن‌ها چیزی انجام نمی‌دهند از آن مگر به اراده الله و مشیت او و قضای او و تقدیر او.»» (راوی) گفت: «پس فرمودند: «این دین الله است که من و پدرانم بر آن هستیم.» یا شبیه آن گفت.»
