حدیث 7496
(7496) الکافی (ص 416): مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی وَ عَلیُّ بْنُ إبْراهیمَ جَمیعاً عَنْ أحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلیِّ بْنِ الْحَکَمِ وَ عَبْدِاللهِ بْنِ یَزیدَ جَمیعاً عَنْ رَجُلٍ مِنْ أهْلِ الْبَصْرَةِ قالَ: «سَألْتُ أباعَبْدِاللهِ علیه‌السلام عَنِ الِاسْتِطاعَةِ. فَقالَ: «أ تَسْتَطیعُ أنْ تَعْمَلَ ما لَمْ یُکَوَّنْ؟» قالَ: «لا!» قالَ: «فَتَسْتَطیعُ أنْ تَنْتَهیَ عَمّا قَدْ کُوِّنَ؟» قالَ: «لا!»» قالَ: «فَقالَ لَهُ أبوعَبْدِاللهِ علیه‌السلام: «فَمَتَی أنْتَ مُسْتَطیعٌ؟» قالَ: «لا أدْری!»» قالَ: «فَقالَ لَهُ أبوعَبْدِاللهِ علیه‌السلام: «إنَّ اللهَ خَلَقَ خَلْقاً. فَجَعَلَ فیهِمْ آلَةَ الِاسْتِطاعَةِ. ثُمَّ لَمْ یُفَوِّضْ إلَیْهِمْ. فَهُمْ مُسْتَطیعونَ لِلْفِعْلِ، وَقْتَ الْفِعْلِ مَعَ الْفِعْلِ إذا فَعَلوا ذَلِکَ الْفِعْلَ. فَإذا لَمْ یَفْعَلوهُ فی مُلْکِهِ، لَمْ یَکونوا مُسْتَطیعینَ أنْ یَفْعَلوا فِعْلاً لَمْ یَفْعَلوهُ. لِأنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ، أعَزُّ مِنْ أنْ یُضادَّهُ فی مُلْکِهِ أحَدٌ.» قالَ الْبَصْریُّ: «فَالنّاسُ مَجْبورونَ؟» قالَ: «لَوْ کانوا مَجْبورینَ، کانوا مَعْذورینَ.» قالَ: «فَفَوَّضَ إلَیْهِمْ؟» قالَ: «لا!» قالَ: «فَما هُمْ؟» قالَ: «عَلِمَ مِنْهُمْ فِعْلاً، فَجَعَلَ فیهِمْ آلَةَ الْفِعْلِ. فَإذا فَعَلوهُ، کانوا مَعَ الْفِعْلِ مُسْتَطیعینَ.» قالَ الْبَصْریُّ: «أشْهَدُ أنَّهُ الْحَقُّ وَ أنَّکُمْ أهْلُ بَیْتِ النُّبُوَّةِ وَ الرِّسالَةِ.»»
طریق این حدیث به معصوم علیه‌السلام، معتبر درجه دو است.
ثقةالاسلام الکلینی این حدیث را از محمد بن یحیی العطار و علی بن ابراهیم القمی، همگی از ابن عیسی الاشعری از علی بن حکم و عبدالله بن یزید، همگی از فردی از اهل بصره روایت کرده است که عبدالله بن یزید، از ثقات درجه دو است که علی بن حکم که از ثقات درجه یک است، در عرض او است. فردی از اهل بصره، ابتداء مجهول است، اما به واسطه ابن عیسی الاشعری توثیق درجه دو می‌شود. سایرین هم از ثقات درجه یک هستند.
* * *
علامه مجلسی: مرسل.
علی بن حکم و عبدالله بن یزید جمیعا ازفردی از اهل بصره (روایت کردند که) گفت: «از ابوعبدالله (امام صادق) علیه‌السلام درباره استطاعت سؤال کردم. پس فرمودند: «آیا استطاعت داری که عمل کنی آن‌چه را نبوده است؟» گفت: «خیر!» فرمودند: «پس استطاعت داری که مانع شوی آن‌چه را بوده است؟» گفت: «خیر!»» (راوی) گفت: «پس ابوعبدالله (امام صادق) علیه‌السلام به او فرمودند: «پس چگونه تو مستطیع هستی؟» گفت: «نمی‌دانم!»» (راوی) گفت: «پس ابوعبدالله (امام صادق) علیه‌السلام به او فرمودند: «همانا الله خلقی را خلق کرد. پس قرار داد در آن‌ها ابزار استطاعت را. سپس تفویض نکرد به سوی آن‌ها. پس آن‌ها مستطیع هستند برای کار، زمان انجام، همراه انجام، هنگامی که انجام می‌دهند آن کار را. پس هنگامی که انجام نمی‌دند در مُلک او، استطاعت ندارند انجام دهند کاری را که انجام نداده‌اند آن را. چرا که الله عز و جل، استوارتر از آن است که مخالفت کند او را احدی در ملکش.» (فرد) بصری گفت: «پس مردم مبور هستند؟» فرمودند: «اگر مجبور بودند، معذور بودند.» گفت: «پس تفویض شده است به سوی آن‌ها؟» فرمودند: «خیر!» گفت: «پس آن‌ها چیستند؟» گفت: «دانست از آن‌ها کار را، پس قرار داد در آن‌ها ابزار کار را. پس هنگامی که آن را انجام دادند، همراه کار مستطیع بودند.» (فرد) بصری گفت: «شهادت می‌دهم که آن حق است و این‌که شما اهل بیت نبوت و رسالت هستید.»»