حدیث ۶۷۲۷

(۶۷۲۷ و ۸۶۸۲) علل الشرائع (ج ۱، ص ۶۴): حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أحْمَدَ بْنِ الْوَلیدِ رضی‌الله‌عنه قالَ حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفّارُ عَنْ أحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعیدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُلْوانَ عَنِ الْأعْمَشِ عَنْ عَبایَةَ الْأسَدیِّ قالَ: «کانَ عَبْدُاللهِ بْنُ الْعَبّاسِ جالِساً عَلَی شَفیرِ زَمْزَمَ، یُحَدِّثُ النّاسَ. فَلَمّا فَرَغَ مِنْ حَدیثِهِ، أتاهُ رَجُلٌ، فَسَلَّمَ عَلَیْهِ، ثُمَّ قالَ: «یا عَبْدَاللهِ! إنّی رَجُلٌ مِنْ أهْلِ الشّامِ.» فَقالَ: «أعْوانُ کُلِّ ظالِمٍ إلّا مَنْ عَصَمَ اللهُ مِنْکُمْ. سَلْ عَمّا بَدا لَکَ.» فَقالَ: «یا عَبْدَاللهِ بْنَ عَبّاسٍ! إنّی جِئْتُکَ أسْألُکَ عَمَّنْ قَتَلَهُ عَلیُّ بْنُ أبی‌طالِبٍ مِنْ أهْلِ لا إلَهَ إلّا اللهُ، لَمْ یَکْفُروا بِصَلاةٍ وَ لا بِحَجٍّ وَ لا بِصَوْمِ شَهْرِ رَمَضانَ وَ لا بِزَکاةٍ.» فَقالَ لَهُ عَبْدُاللهِ: «ثَکِلَتْکَ أُمُّکَ! سَلْ عَمّا یَعْنیکَ وَ دَعْ ما لا یَعْنیکَ.» فَقالَ: «ما جِئْتُکَ أضْرِبُ إلَیْکَ مِنْ حِمْصَ لِلْحَجِّ وَ لا لِلْعُمْرَةِ وَ لَکِنّی أتَیْتُکَ لِتَشْرَحَ لی أمْرَ عَلیِّ بْنِ أبی‌طالِبٍ وَ فِعالَهُ.» فَقالَ لَهُ: «وَیْلَکَ! إنَّ عِلْمَ الْعالِمِ صَعْبٌ لا تَحْتَمِلُهُ وَ لا تَقْرَبُهُ الْقُلوبُ الصَّدِئَةُ. أُخْبِرُکَ أنَّ عَلیَّ بْنَ أبی‌طالِبٍ کانَ مَثَلُهُ فی هَذِهِ الْأُمَّةِ کَمَثَلِ موسَی وَ الْعالِمِ علیهماالسلام وَ ذَلِکَ أنَّ اللهَ تَبارَکَ وَ تَعالَی قالَ فی کِتابِهِ: «یا موسی إنّی اصْطَفَیْتُکَ عَلَی النّاسِ بِرِسالاتی وَ بِکَلامی فَخُذْ ما آتَیْتُکَ وَ کُنْ مِنَ الشّاکِرینَ وَ کَتَبْنا لَهُ فی الْألْواحِ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ مَوْعِظَةً وَ تَفْصیلاً لِکُلِّ شَیْءٍ». فَکانَ موسَی یَرَی أنَّ جَمیعَ الْأشْیاءِ قَدْ أُثْبِتَتْ لَهُ کَما تَرَوْنَ أنْتُمْ أنَّ عُلَماءَکُمْ قَدْ أثْبَتوا جَمیعَ الْأشْیاءِ. فَلَمّا انْتَهَی موسَی علیه‌السلام إلَی ساحِلِ الْبَحْرِ، فَلَقیَ الْعالِمَ. فَاسْتَنْطَقَ بِموسَی لِیَصِلَ عِلْمَهُ وَ لَمْ یَحْسُدْهُ کَما حَسَدْتُمْ أنْتُمْ عَلیَّ بْنَ أبی‌طالِبٍ وَ أنْکَرْتُمْ فَضْلَهُ. فَقالَ لَهُ موسَی علیه‌السلام: «هَلْ أتَّبِعُکَ عَلی أنْ تُعَلِّمَنِ مِمّا عُلِّمْتَ رُشْداً». فَعَلِمَ الْعالِمُ أنَّ موسَی لا یُطیقُ بِصُحْبَتِهِ وَ لا یَصْبِرُ عَلَی عِلْمِهِ. فَقالَ لَهُ: «إنَّکَ لَنْ تَسْتَطیعَ مَعیَ صَبْراً وَ کَیْفَ تَصْبِرُ عَلی ما لَمْ تُحِطْ بِهِ خُبْراً». فَقالَ لَهُ موسَی: «سَتَجِدُنی إنْ شاءَ اللهُ صابِراً وَ لا أعْصی لَکَ أمْراً». فَعَلِمَ الْعالِمُ أنَّ موسَی لا یَصْبِرُ عَلَی عِلْمِهِ. فَقالَ: «فَإنِ اتَّبَعْتَنی فَلا تَسْئَلْنی عَنْ شَیْءٍ حَتَّی أُحْدِثَ لَکَ مِنْهُ ذِکْراً».» قالَ: «فَرَکِبا فی السَّفینَةِ. فَخَرَقَها الْعالِمُ وَ کانَ خَرْقُها لِلّهِ عَزَّ وَ جَلَّ رِضًی وَ سَخِطَ ذَلِکَ موسَی وَ لَقیَ الْغُلامَ، فَقَتَلَهُ، فَکانَ قَتْلُهُ لِلّهِ عَزَّ وَ جَلَّ رِضًی وَ سَخِطَ ذَلِکَ موسَی وَ أقامَ الْجِدارَ، فَکانَ إقامَتُهُ لِلّهِ عَزَّ وَ جَلَّ رِضًی وَ سَخِطَ موسَی. کَذَلِکَ کانَ عَلیُّ بْنُ أبی‌طالِبٍ علیه‌السلام. لَمْ یَقْتُلْ إلّا مَنْ کانَ قَتْلُهُ لِلّهِ رِضًی وَ لِأهْلِ الْجَهالَةِ مِنَ النّاسِ سَخَطاً. اجْلِسْ! حَتَّی أُخْبِرَکَ أنَّ رَسولَ اللهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله تَزَوَّجَ زَیْنَبَ بِنْتَ جَحْشٍ. فَأوْلَمَ وَ کانَتْ وَلیمَتُهُ الْحَیْسَ وَ کانَ یَدْعو عَشَرَةً عَشَرَةً. فَکانوا إذا أصابوا إطْعامَ رَسولِ اللهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله، اسْتَأْنَسوا إلَی حَدیثِهِ وَ اسْتَغْنَموا النَّظَرَ إلَی وَجْهِهِ وَ کانَ رَسولُ اللهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله یَشْتَهی أنْ یُخَفِّفوا عَنْهُ، فَیَخْلُوَ لَهُ الْمَنْزِلُ، لِأنَّهُ حَدیثُ عَهْدٍ بِعُرْسٍ وَ کانَ یَکْرَهُ أذَی الْمُؤْمِنینَ لَهُ. فَأنْزَلَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ فیهِ قُرْآناً أدَباً لِلْمُؤْمِنینَ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ: «یا أیُّها الَّذینَ آمَنوا لا تَدْخُلوا بُیوتَ النَّبیِّ إلّا أنْ یُؤْذَنَ لَکُمْ إلی طَعامٍ غَیْرَ ناظِرینَ إناهُ وَ لکِنْ إذا دُعیتُمْ فَادْخُلوا فَإذا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِروا وَ لا مُسْتَأْنِسینَ لِحَدیثٍ إنَّ ذلِکُمْ کانَ یُؤْذی النَّبیَّ فَیَسْتَحْیی مِنْکُمْ وَ اللهُ لا یَسْتَحْیی مِنَ الْحَقِ». فَلَمّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ، کانَ النّاسُ إذا أصابوا طَعامَ نَبیِّهِمْ صلی‌الله‌علیه‌وآله، لَمْ یَلْبَثوا أنْ یَخْرُجوا.» قالَ: «فَلَبِثَ رَسولُ اللهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله سَبْعَةَ أیّامٍ وَ لَیالیهِنَّ عِنْدَ زَیْنَبَ بِنْتِ جَحْشٍ. ثُمَّ تَحَوَّلَ إلَی بَیْتِ أُمِّ سَلَمَةَ، ابْنَةِ أبی‌أُمَیَّةَ وَ کانَ لَیْلَتُها وَ صَبیحَةُ یَوْمِها مِنْ رَسولِ اللهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله.» قالَ: «فَلَمّا تَعالَی النَّهارُ، انْتَهَی عَلیٌّ علیه‌السلام إلَی الْبابِ، فَدَقَّهُ دَقّاً خَفیفاً لَهُ. عَرَفَ رَسولُ اللهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله دَقَّهُ وَ أنْکَرَتْهُ أُمُّ سَلَمَةَ. فَقالَ: «یا أُمَّ سَلَمَةَ! قومی، فَافْتَحی لَهُ الْبابَ.» فَقالَتْ: «یا رَسولَ اللهِ! مَنْ هَذا الَّذی یَبْلُغُ مِنْ خَطَرِهِ أنْ أقومَ لَهُ، فَأفْتَحَ لَهُ الْبابَ وَ قَدْ نَزَلَ فینا بِالْأمْسِ، ما قَدْ نَزَلَ مِنْ قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ إذا سَألْتُموهُنَّ مَتاعاً فَسْئَلوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ». فَمَنْ هَذا الَّذی بَلَغَ مِنْ خَطَرِهِ أنْ أسْتَقْبِلَهُ بِمَحاسِنی وَ مَعاصِمی؟!»» قالَ: «فَقالَ لَها رَسولُ اللهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله کَهَیْئَةِ الْمُغْضَبِ: ««مَنْ یُطِعِ الرَّسولَ فَقَدْ أطاعَ اللهَ». قومی، فَافْتَحی لَهُ الْبابَ. فَإنَّ بِالْبابِ رَجُلاً لَیْسَ بِالْخَرِقِ وَ لا بِالنَّزِقِ وَ لا بِالْعَجولِ فی أمْرِهِ. یُحِبُّ اللهَ وَ رَسولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللهُ وَ رَسولُهُ وَ لَیْسَ بِفاتِحِ الْبابِ حَتَّی یَتَوارَی عَنْهُ الْوَطْءُ.» قامَتْ أُمُّ سَلَمَةَ وَ هیَ لا تَدْری مَنْ بِالْبابِ غَیْرَ أنَّها قَدْ حَفِظَتِ النَّعْتَ وَ الْمَدْحَ. فَمَشَتْ نَحْوَ الْبابِ وَ هیَ تَقولُ: «بَخْ بَخْ لِرَجُلٍ یُحِبُّ اللهَ وَ رَسولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللهُ وَ رَسولُهُ.» فَفَتَحَتْ لَهُ الْبابَ.» قالَ: «فَأمْسَکَ بِعِضادَتَیِ الْبابِ وَ لَمْ یَزَلْ قائِماً حَتَّی خَفیَ عَنْهُ الْوَطْءُ وَ دَخَلَتْ أُمُّ سَلَمَةَ خِدْرَها. فَفَتَحَ الْبابَ وَ دَخَلَ. فَسَلَّمَ عَلَی رَسولِ اللهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله. فَقالَ رَسولُ اللهِ: «یا أُمَّ سَلَمَةَ! تَعْرِفینَهُ؟» قالَتْ: «نَعَمْ! وَ هَنیئاً لَهُ. هَذا عَلیُّ بْنُ أبی‌طالِبٍ.» فَقالَ: «صَدَقْتِ یا أُمَّ سَلَمَةَ! هَذا عَلیُّ بْنُ أبی‌طالِبٍ. لَحْمُهُ مِنْ لَحْمی وَ دَمُهُ مِنْ دَمی وَ هُوَ مِنّی بِمَنْزِلَةِ هارونَ مِنْ موسَی إلّا أنَّهُ لا نَبیَّ بَعْدی. یا أُمَّ سَلَمَةَ! اسْمَعی وَ اشْهَدی هَذا عَلیُّ بْنُ أبی‌طالِبٍ، أمیرُالْمُؤْمِنینَ وَ سَیِّدُ الْمُسْلِمینَ وَ هُوَ عَیْبَةُ عِلْمی وَ بابیَ الَّذی أوتیَ مِنْهُ وَ هُوَ الْوَصیُّ بَعْدی عَلَی الْأمْواتِ مِنْ أهْلِ بَیْتی وَ الْخَلیفَةُ عَلَی الْأحْیاءِ مِنْ أُمَّتی وَ أخی فی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ هُوَ مَعی فی السَّنامِ الْأعْلَی. اشْهَدی یا أُمَّ سَلَمَةَ! وَ احْفَظی! أنَّهُ یُقاتِلُ النّاکِثینَ وَ الْقاسِطینَ وَ الْمارِقینَ.»» فَقالَ الشّامیُّ: «فَرَّجْتَ عَنّی یا عَبْدَاللهِ. أشْهَدُ أنَّ عَلیَّ بْنَ أبی‌طالِبٍ مَوْلایَ وَ مَوْلَی کُلِّ مُسْلِم.»»

طریق این حدیث به معصوم علیه‌السلام معتبر درجه دو است.
شیخ صدوق این حدیث را از محمد بن حسن بن احمد بن ولید از محمد بن حسن الصفاراز ابن عیسی الاشعری از حسین بن سعید الاهوازی از حسین بن علوان از سلیمان مهران الاعمش از عبایه بن ربعی الاسدی که سلیمان بن مهران الاعمش، از ثقات درجه دو و سایرین، از ثقات درجه یک هستند.

عبایه الاسدی روایت کرد: «عبدالله بن عباس بر کناره زمزم نشسته بود، برای مردم حدیث می‌گفت. پس هنگامی که از حدیثش فارغ شد، فردی نزدش آمده، پس بر او سلام کرد، سپس گفت: «ای عبدالله! همانا من فردی از اهل شام هستم.» پس (عبدالله بن عباس) گفت: «یاری‌کنندگان هر ظالمی مگر کسی که پناه دهد الله از شما. سؤال کن از آن‌چه می‌خواهی.» پس گفت: «ای عبدالله بن عباس! همانا من نزد توآمده‌ام تا از تو سؤال کنم از کسی که به قتل رسانید او را علی بن ابی‌طالب از اهل لا اله الا الله که کافر نشد به نماز و نه حج و نه به روزه ماه رمضان و نه به زکاة.» پس عبدالله به او گفت: «مادرت به عزایت بنشیند! سؤال نکن از آن‌چه تو را به سختی انداخته و رها کن آن‌چه تو را به سختی نیانداخته.» پس گفت: «به سوی تو طی طریق نکرده‌ام از حمص برای حج و نه عمره، بلکه تو را آمده‌ام تا برایم شرح دهی کار علی بن ابی‌طالب و افعال او را.» پس به او گفت: «وای بر تو! همانا علم عالم سختی است که حمل نمی‌کند آن را و نزدیک نمی‌شود به آن قلب‌های زنگار گرفته. خبر کنم تو را که علی بن ابی‌طالب مثلش در این امت مانند مثل موسی و عالم علیهماالسلام است و آن است که الله تبارک و تعالی در کتابش فرمود: «یا موسی إنّی اصْطَفَیْتُکَ عَلَی النّاسِ بِرِسالاتی وَ بِکَلامی فَخُذْ ما آتَیْتُکَ وَ کُنْ مِنَ الشّاکِرینَ وَ کَتَبْنا لَهُ فی الْألْواحِ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ مَوْعِظَةً وَ تَفْصیلاً لِکُلِّ شَیْءٍ». پس موسی پنداشت که همه چیزها برایش ثابت شده است همان‌گونه که شما می‌پندارید که علمایتان همه چیزها برایشان ثابت شده است. پس هنگامی که موسی علیه‌السلام به ساحل دریا رسید، پس عالم را ملاقات کرد. پس موسی او را به حرف کشید تا به علمش برسد، در حالی که حسد نبرد او را آن‌گونه که حسد بردید شما علی بن ابی‌طالب را و انکار کردید فضیلت او را. پس موسی علیه‌السلام به او گفت: «هَلْ أتَّبِعُکَ عَلی أنْ تُعَلِّمَنِ مِمّا عُلِّمْتَ رُشْداً». پس عالم دانست که موسی طاقت نمی‌آورد هم‌صحبتی او را و صبر نمی‌کند بر علم او. پس به او گفت: «إنَّکَ لَنْ تَسْتَطیعَ مَعیَ صَبْراً وَ کَیْفَ تَصْبِرُ عَلی ما لَمْ تُحِطْ بِهِ خُبْراً». پس موسی به او گفت: «سَتَجِدُنی إنْ شاءَ اللهُ صابِراً وَ لا أعْصی لَکَ أمْراً». پس عالم دانست که موسی صبر نمیکند بر علم او. پس گفت: «فَإنِ اتَّبَعْتَنی فَلا تَسْئَلْنی عَنْ شَیْءٍ حَتَّی أُحْدِثَ لَکَ مِنْهُ ذِکْراً».» (سپس ابن عباس) گفت: «پس سوار شدند در کشتی. پس آن را شکافت در حالی که (در) شکافتن آن برای الله عز و جل رضایت بود و آن (مورد) غضب موسی بود و ملاقات کرد نوجوان را، پس او را کشت، پس (در) قتل او برای الله عز و جل رضایت بود و آن (مورد) غضب موسی بود و بر پا داشت دیوار را، پس (در) اقامت آن برای الله عز و جل رضایتی بود و غضبی موسی. همین‌گونه بود علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام. به قتل نرسانید مگر کس را که (در) قتل او برای الله رضایت بود و برای اهل جهالت از مردم غضبی. بنشین تا خبر کنم تو را که رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله زینب بنت جُحش را تزویج کرد. پس ولیمه داد و ولیمه‌اش حیس بود و ده نفر ده نفر دعوت کرده بود. پس هنگامی که از اطعام رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله بهره می‌بردند، بودند تا انس گیرند با سخن‌گفتن او و غنیمت می‌شمردند نگاه به صورتش را در حالی که رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله تمایل داشتند که از او کوتاه آیند و منزل را برای او خالی کنند، چرا که آن تازه دوره عروس بود و (البته) آزردن مؤمنان برای او کراهت می‌داشت. پس نازل کرد الله عز و جل درباره آن قرآن را، تأدیبی برای مؤمنان و آن است کلام او عز و جل: «یا أیُّها الَّذینَ آمَنوا لا تَدْخُلوا بُیوتَ النَّبیِّ إلّا أنْ یُؤْذَنَ لَکُمْ إلی طَعامٍ غَیْرَ ناظِرینَ إناهُ وَ لکِنْ إذا دُعیتُمْ فَادْخُلوا فَإذا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِروا وَ لا مُسْتَأْنِسینَ لِحَدیثٍ إنَّ ذلِکُمْ کانَ یُؤْذی النَّبیَّ فَیَسْتَحْیی مِنْکُمْ وَ اللهُ لا یَسْتَحْیی مِنَ الْحَقِ». پس هنگامی که نازل شد این آیه، مردم بر آن بودند که چون طعام نبیشان صلی‌الله‌علیه‌وآله را بهره بردند، درنگ نکنند که خارج شوند.» (ابن عباس) گفت: «پس درنگ کرد رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله هفت روز و شبهایش نزد زینب بنت جحش. سپس حرکت کرد به سوی خانه ام سلمه، دختر ابی‌امیه و بود (نوبت) شب او و صبح روز او از رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله.» (سپس) گفت: «پس هنگامی که روز بالا آمد، علی علیه‌السلام به سوی درب (خانه) رسید، پس در زد، در زدنی آهسته برای او. رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله در زدن او را شناخت و ام سلمه آن را نشناخت. پس فرمود: «ای ام سلمه! برخیز پس باز کن برای او در را.» پس (ام‌سلمه) گفت: «ای رسول الله! چه کسی است این کسی که امان است از خطرش که برخیزم برای او، پس باز کنم برای او در را در حالی که نازل شد درباره ما دیروز، آن‌چه نازل شد از کلام الله عز و جل: «وَ إذا سَألْتُموهُنَّ مَتاعاً فَسْئَلوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ». پس چه کسی است این کسی که امان است از خطرش که استقبال کنم او را به محاسن و معاصمم .»» ابن عباس گفت: «پس رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله به حالت غضبناک به او فرمودند: ««مَنْ یُطِعِ الرَّسولَ فَقَدْ أطاعَ اللهَ». برخیز، پس در را برای او باز کن. پس همانا پشت در فردی است که اهل فساد نیست و نه کوتاهی و نه عجول در کارش. دوست می‌دارد الله و رسولش را و دوست می‌دارند او را الله و رسولش و در را باز نکند تا از بین برود از او صدای پا.» امت سلمه برخاست در حالی که او نمی‌دانست چه کسی پشت در است غیر این‌که او حفظ کرده بود، وصف و مدح را. پس گام برداشت نزدیک در، در حالی که او می‌گفت: «خوشا به حال فردی که دوست می‌دارد الله و رسولش را و دوست می‌دارند او را الله و رسولش.» پس در را برای او گشود.» (ابن عباس)‌گفت: «پس گرفت به بازوانش در را و هم‌چنان ایستاد تا صدای پا از او پنهان شد و ام‌سلمه به پوشش داخل شد. پس در را باز کرد و داخل شد. پس بر رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله سلام دارد. پس رسول الله فرمودند: «ای ام‌سلمه! او ر شناختی؟» گفت: «آری! و مبارک است بر او. این علی بن ابی‌طالب است.» پس فرمودند: «درست گفتی ای ام‌سلمه! این علی بن ابی‌طالب است. گوشت او گوشت من است و خون او خون من است و او از من به منزلت هارون از موسی است، مگر این‌که نبی‌ای بعد از من نیست. ای ام سلمه! مرا گوش کن و گواه من باش که این علی بن ابی‌طالب، امیر مؤمنان و آقای مسلمانان است و او گنجینه علم من و دری است که از آن وارد می‌شوند و او وصی بعد از من بر اموات بر اهل بیتم و جانشین بر زندگان از امتم و برادر من در دنیا و آخرت است و او همراه من در اوج اعلی است. گواه باش مرا ای ام‌سلمه! و حفظ کن که او کارزار می‌کند ناکثین و قاسطین و مارقین را.»» پس شامی گفت: «بر من گشودی ای عبدالله. شهادت می‌دهم که علی بن ابی‌طالب مولای من و مولای هر مسلمانی است.»»