حدیث 595
(595، 6027 و 8951) الکافی (ح 303) و التوحید (ص 147)، عیون أخبار الرضا علیه‌السلام (ج 1، ص 119) و الأمالی للطوسی (ص 211): أحْمَدُ بْنُ إدْریسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِالْجَبّارِ عَنْ صَفْوانَ بْنِ یَحْیَی قالَ: «قُلْتُ لِأبی‌الْحَسَنِ علیه‌السلام: «أخْبِرْنی عَنِ الْإرادَةِ مِنَ اللهِ وَ مِنَ الْخَلْقِ.»» قالَ: «فَقالَ: «الْإرادَةُ مِنَ الْخَلْقِ الضَّمیرُ وَ ما یَبْدو لَهُمْ بَعْدَ ذَلِکَ مِنَ الْفِعْلِ وَ أمّا مِنَ اللهِ تَعالَی، فَإرادَتُهُ، إحْداثُهُ لا غَیْرُ ذَلِکَ، لِأنَّهُ لا یُرَوّی وَ لا یَهُمُّ وَ لا یَتَفَکَّرُ وَ هَذِهِ الصِّفاتُ مَنْفیَّةٌ عَنْهُ وَ هیَ صِفاتُ الْخَلْقِ، فَإرادَةُ اللهِ الْفِعْلُ لا غَیْرُ ذَلِکَ. یَقولُ لَهُ: «کُنْ فَیَکونُ» بِلا لَفْظٍ وَ لا نُطْقٍ بِلِسانٍ وَ لا هِمَّةٍ وَ لا تَفَکُّرٍ وَ لا کَیْفَ لِذَلِکَ کَما أنَّهُ لا کَیْفَ لَهُ.»»
طریق این حدیث به معصوم علیه‌السلام، معتبر درجه یک است.
ثقةالاسلام الکلینی این حدیث را از احمد بن ادریس القمی از محمد بن عبدالجبار از صفوان بن یحیی روایت کرده است که همه از ثقات درجه یک هستند.
شیخ صدوق نیز شبیه این حدیث را از حسین بن احمد بن ادریس القمی از پدرش به باقی سند روایت کرده است.
مختصر این حدیث را شیخ‌الطائفه نیز به واسطه شیخ مفید از جعفر بن محمد بن قولویه از ثقةالاسلام الکلینی به باقی سند روایت کرده است.
* * *
علامه مجلسی: صحیح.
صفوان بن یحیی روایت کرد: «به ابوالحسن (امام کاظم) علیه‌السلام عرض کردم: «مرا از (تفاوت) اراده از (طرف) الله و از (طرف) خلق آگاه کن.»» (راوی) گوید: «فرمودند: «اراده از (طرف) خلق، درونی است و آن‌چه بعد آن از فعل ظهور پیدا می‌کند در حالی که از الله تعالی، پس اراده او، به وجود آوردن آن است، نه غیر آن، چرا که او نمی‌اندیشد و قصد نمی‌کند و فکر نمی‌نماید و این صفت‌ها، از او منتفی است و آن‌ها صفت‌های خلق است، پس اراده الله، (همان) فعل است، نه غیر آن. به آن بدون لفظ و سخن گفتن به زبان و قصد کردن و فکر نمودن، می‌گوید: «کن فیکون» و چگونگی برای آن نیست، همان‌گونه که چگونگی برای (خود) او نیست.»»