حدیث 527
(527، 3135، 4440، 4492، 9819 و 9961) الکافی (ح 8218)، الخصال (ج 1، ص 274) و التهذیب (ج 4، ح 336 و ج 6، ص 230): بِإسْنادِهِ عَنِ الْمِنْقَریِّ عَنْ حَفْصِ بْنِ غیاثٍ عَنْ أبی‌عَبْدِاللهِ علیه‌السلام قالَ: «سَألَ رَجُلٌ أبی علیه‌السلام عَنْ حُروبِ أمیرِالْمُؤْمِنینَ علیه‌السلام وَ کانَ السّائِلُ مِنْ مُحِبّینا، فَقالَ لَهُ أبوجَعْفَرٍ علیه‌السلام: «بَعَثَ اللهُ مُحَمَّداً صلی‌الله‌علیه‌وآله بِخَمْسَةِ أسْیافٍ، ثَلاثَةٌ مِنْها شاهِرَةٌ، فَلا تُغْمَدُ حَتَّی تَضَعَ الْحَرْبُ أوْزارَها وَ لَنْ تَضَعَ الْحَرْبُ أوْزارَها حَتَّی تَطْلُعَ الشَّمْسُ مِنْ مَغْرِبِها، فَإذا طَلَعَتِ الشَّمْسُ مِنْ مَغْرِبِها، آمَنَ النّاسُ کُلُّهُمْ فی ذَلِکَ الْیَوْمِ، فَیَوْمَئِذٍ «لا یَنْفَعُ نَفْساً إیمانُها لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أوْ کَسَبَتْ فی إیمانِها خَیْراً» وَ سَیْفٌ مِنْها مَکْفوفٌ وَ سَیْفٌ مِنْها مَغْمودٌ، سَلُّهُ إلَی غَیْرِنا وَ حُکْمُهُ إلَیْنا. وَ أمّا السُّیوفُ الثَّلاثَةُ الشّاهِرَةُ، فَسَیْفٌ عَلَی مُشْرِکی الْعَرَبِ. قالَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَ «فاقْتُلوا الْمُشْرِکینَ حَیْثُ وَجَدْتُموهُمْ وَ خُذوهُمْ وَ احْصُروهُمْ وَ اقْعُدوا لَهُمْ کُلَّ مَرْصَدٍ فَإنْ تابوا» یَعْنی آمَنوا، «وَ أقاموا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ» فَإخْوانُکُمْ فی الدّینِ، فَهَؤُلاءِ لا یُقْبَلُ مِنْهُمْ إلّا الْقَتْلُ أوِ الدُّخولُ فی الْإسْلامِ وَ أمْوالُهُمْ وَ ذَراریُّهُمْ سَبْیٌ عَلَی ما سَنَّ رَسولُ اللهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله، فَإنَّهُ سَبَی وَ عَفا وَ قَبِلَ الْفِداءَ وَ السَّیْفُ الثّانی عَلَی أهْلِ الذِّمَّةِ. قالَ اللهُ تَعالَی: «وَ قولوا لِلنّاسِ حُسْناً»، نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ فی أهْلِ الذِّمَّةِ، ثُمَّ نَسَخَها قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «قاتِلوا الَّذینَ لا یُؤْمِنونَ بِاللّهِ وَ لا بِالْیَوْمِ الْآخِرِ وَ لا یُحَرِّمونَ ما حَرَّمَ اللهُ وَ رَسولُهُ وَ لا یَدینونَ دینَ الْحَقِّ مِنَ الَّذینَ أوتوا الْکِتابَ حَتَّی یُعْطوا الْجِزْیَةَ عَنْ یَدٍ وَ هُمْ صاغِرونَ»، فَمَنْ کانَ مِنْهُمْ فی دارِ الْإسْلامِ، فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُمْ إلّا الْجِزْیَةُ أوِ الْقَتْلُ وَ مالُهُمْ فَیْءٌ وَ ذَراریُّهُمْ سَبْیٌ وَ إذا قَبِلوا الْجِزْیَةَ عَلَی أنْفُسِهِمْ، حُرِّمَ عَلَیْنا سَبْیُهُمْ وَ حُرِّمَتْ أمْوالُهُمْ وَ حَلَّتْ لَنا مُناکَحَتُهُمْ وَ مَنْ کانَ مِنْهُمْ فی دارِ الْحَرْبِ، حَلَّ لَنا سَبْیُهُمْ وَ أمْوالُهُمْ وَ لَمْ تَحِلَّ لَنا مُناکَحَتُهُمْ وَ لَمْ یُقْبَلْ مِنْهُمْ إلّا الدُّخولُ فی دارِ الْإسْلامِ أوِ الْجِزْیَةُ أوِ الْقَتْلُ وَ السَّیْفُ الثّالِثُ سَیْفٌ عَلَی مُشْرِکی الْعَجَمِ یَعْنی التُّرْکَ وَ الدَّیْلَمَ وَ الْخَزَرَ. قالَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ فی أوَّلِ السّورَةِ الَّتی یَذْکُرُ فیها: «الَّذینَ کَفَروا» فَقَصَّ قِصَّتَهُمْ، ثُمَّ قالَ: «فَضَرْبَ الرِّقابِ حَتَّی إذا أثْخَنْتُموهُمْ فَشُدّوا الْوَثاقَ فَإمّا مَنّاً بَعْدُ وَ إمّا فِداءً حَتَّی تَضَعَ الْحَرْبُ أوْزارَها»، فَأمّا قَوْلُهُ «فَإمّا مَنّاً بَعْدُ» یَعْنی بَعْدَ السَّبْیِ مِنْهُمْ، «وَ إمّا فِداءً» یَعْنی الْمُفاداةَ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ أهْلِ الْإسْلامِ، فَهَؤُلاءِ لَنْ یُقْبَلَ مِنْهُمْ إلّا الْقَتْلُ أوِ الدُّخولُ فی الْإسْلامِ وَ لا یَحِلُّ لَنا مُناکَحَتُهُمْ ما داموا فی دارِ الْحَرْبِ وَ أمّا السَّیْفُ الْمَکْفوفُ، فَسَیْفٌ عَلَی أهْلِ الْبَغْیِ وَ التَّأْویلِ، قالَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ إنْ طائِفَتانِ مِنَ الْمُؤْمِنینَ اقْتَتَلوا فَأصْلِحوا بَیْنَهُما فَإنْ بَغَتْ إحْداهُما عَلَی الْأُخْری فَقاتِلوا الَّتی تَبْغی حَتَّی تَفیءَ إلی أمْرِ اللهِ»، فَلَمّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ، قالَ رَسولُ اللهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله: «إنَّ مِنْکُمْ مَنْ یُقاتِلُ بَعْدی عَلَی التَّأْویلِ، کَما قاتَلْتُ عَلَی التَّنْزیلِ.» فَسُئِلَ النَّبیُّ صلی‌الله‌علیه‌وآله: «مَنْ هوَ؟» فَقالَ: «خاصِفُ النَّعْلِ» یَعْنی أمیرَالْمُؤْمِنینَ علیه‌السلام. فَقالَ عَمّارُ بْنُ یاسِرٍ: «قاتَلْتُ بِهَذِهِ الرّایَةِ مَعَ رَسولِ اللهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله ثَلاثاً وَ هَذِهِ الرّابِعَةُ. وَ اللهِ لَوْ ضَرَبونا حَتَّی یَبْلُغوا بِنا السَّعَفاتِ مِنْ هَجَرَ، لَعَلِمْنا أنّا عَلَی الْحَقِّ وَ أنَّهُمْ عَلَی الْباطِلِ» وَ کانَتِ السّیرَةُ فیهِمْ مِنْ أمیرِالْمُؤْمِنینَ علیه‌السلام ما کانَ مِنْ رَسولِ اللهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله فی أهْلِ مَکَّةَ یَوْمَ فَتْحِ مَکَّةَ، فَإنَّهُ لَمْ یَسْبِ لَهُمْ ذُرّیَّةً وَ قالَ: «مَنْ أغْلَقَ بابَهُ فَهُوَ آمِنٌ وَ مَنْ ألْقَی سِلاحَهُ فَهُوَ آمِنٌ» وَ کَذَلِکَ قالَ أمیرُالْمُؤْمِنینَ علیه‌السلام، یَوْمَ الْبَصْرَةِ نادَی فیهِمْ: «لا تَسْبوا لَهُمْ ذُرّیَّةً وَ لا تُجْهِزوا عَلَی جَریحٍ وَ لا تَتْبَعوا مُدْبِراً وَ مَنْ أغْلَقَ بابَهُ وَ ألْقَی سِلاحَهُ فَهُوَ آمِنٌ» وَ أمّا السَّیْفُ الْمَغْمودُ فَالسَّیْفُ الَّذی یَقومُ بِهِ الْقِصاصُ، قالَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَ الْعَیْنَ بِالْعَیْنِ»، فَسَلُّهُ إلَی أوْلیاءِ الْمَقْتولِ وَ حُکْمُهُ إلَیْنا، فَهَذِهِ السُّیوفُ الَّتی بَعَثَ اللهُ بِها مُحَمَّداً صلی‌الله‌علیه‌وآله، فَمَنْ جَحَدَها أوْ جَحَدَ واحِداً مِنْها أوْ شَیْئاً مِنْ سیَرِها وَ أحْکامِها، فَقَدْ کَفَرَ بِما أنْزَلَ اللهُ عَلَی مُحَمَّدٍ صلی‌الله‌علیه‌وآله.»»
طریق این حدیث به معصوم علیه‌السلام، معتبر درجه یک است.
با توجه به احادیث قبلش معلوم می‌شود که ثقةالاسلام الکلینی این حدیث را از علی بن ابراهیم القمی از پدرش و علی بن محمد القاسانی از قاسم بن محمد الاصبهانی از سلیمان بن داود المنقری از حفص بن غیات روایت کرده است که همه از ثقات درجه یک هستند.
شیخ صدوق نیز شبیه این حدیث را از پدرش از سعد بن عبدالله القمی از قاسم بن محمد الاصبهانی به باقی سند روایت کرده است که این‌ها هم از ثقات درجه یک هستند.
شیخ‌الطائفه نیز شبیه این حدیث را به طریق خود در التهذیب و الإستبصار به محمد بن حسن الصفار که معتبر درجه یک است، از علی بن محمد القاسانی به باقی سند روایت کرده است.
* * *
علامه مجلسی: ضعیف.
ابوعبدالله (امام صادق) علیه‌السلام فرمودند: «فردی که از دوست‌داران ما بود، از پدرم درباره جنگ‌های امیر مؤمنان علیه‌السلام سؤال کرد. پس ابوجعفر (امام باقر) علیه‌السلام به او فرمودند: «الله محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله را به پنج شمشیر مبعوث کرد که سه تای آن‌ها آشکار شده است، پس (این سه) در نیام نمی‌شود تا (دشمنان) جنگ‌افزارشان را بر زمین نهند، در حالی که هرگز جنگ‌افزارشان بر زمین قرار نگیرد تا خورشید از مغربش طلوع کند، پس هنگامی که خورشید از مغربش طلوع کند، همه مردم در آن زمان ایمن شوند، پس آن زمان «لا یَنْفَعُ نَفْساً إیمانُها لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أوْ کَسَبَتْ فی إیمانِها خَیْراً» و شمشیری از آن‌ها پیچیده است و شمشیری از آن‌ها در نیام، آن به سوی غیر ما کشید شود، در حالی که حکمش با ما است. اما شمشیرهای سه‌گانه آشکار شده، پس شمشیری بود بر مشرکان عرب. الله عز و جل فرمود: «فاقْتُلوا الْمُشْرِکینَ حَیْثُ وَجَدْتُموهُمْ وَ خُذوهُمْ وَ احْصُروهُمْ وَ اقْعُدوا لَهُمْ کُلَّ مَرْصَدٍ فَإنْ تابوا» یعنی ایمان آورند، «وَ أقاموا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ» پس برادران دینی شما هستند، پس از آن‌ها پذیرفته نیست مگر کشته شدن یا وارد شدن در اسلام و بر اساس آن‌چه رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله سنت نهاد، اموالشان و فرزندانشان اسیر هستند، پس بی‌گمان او اسیر گرفت و عفو کرد و فدیه پذیرفت. شمشیر دوم بر اهل ذمه است. الله تعالی فرمود: «وَ قولوا لِلنّاسِ حُسْناً» ، این آیه درباره اهل ذمه نازل شد، سپس سخن او عز و جل: «قاتِلوا الَّذینَ لا یُؤْمِنونَ بِاللّهِ وَ لا بِالْیَوْمِ الْآخِرِ وَ لا یُحَرِّمونَ ما حَرَّمَ اللهُ وَ رَسولُهُ وَ لا یَدینونَ دینَ الْحَقِّ مِنَ الَّذینَ أوتوا الْکِتابَ حَتَّی یُعْطوا الْجِزْیَةَ عَنْ یَدٍ وَ هُمْ صاغِرونَ» آن را نسخ کرد، پس هر که از آن‌ها که در سرزمین اسلام است، پس از آن‌ها پذیرفته نیست جزیه یا کشته شدن در حالی که مالشان فیء است و فرزندانشان اسیر و هنگامی که جزیه را بر خود پذیرفتند، اسیرکردنشان و اموالشان بر ما حرام است در حالی که ازدواجشان برای ما حلال است و هر که از آن‌ها که در سرزمینی حرب (که با اسلام در جنگ است) باشد، اسیر گرفتشان و اموالشان بر ما حلال است و ازدواجشان بر ما حرام و از آن‌ها پذیرفته نیست مگر داخل شدن در اسلام یا جزیه یا کشته شدن. شمشیر سوم بر مشرکین غیر عرب است، یعنی ترک و دیلم و خزر. الله عز و جل در اول سوره‌ای که در آن «الَّذینَ کَفَروا» را آورده است ، داستانشان را گزارش کرده، سپس فرموده: «فَضَرْبَ الرِّقابِ حَتَّی إذا أثْخَنْتُموهُمْ فَشُدّوا الْوَثاقَ فَإمّا مَنّاً بَعْدُ وَ إمّا فِداءً حَتَّی تَضَعَ الْحَرْبُ أوْزارَها» و اما عبارت «فَإمّا مَنّاً بَعْدُ» یعنی: بعد از اسارت آن‌ها و اما فداء، یعنی: داد و ستد فدیه بین آن‌ها و بین اهل اسلام، پس از آن‌ها پذیرفته نیست مگر کشته شدن یا داخل شدن در اسلام و ازدواج با آن‌ها تا زمانی که در سرزمین حرب (که با اسلام در جنگ است) بر ما حلال نیست. و اما شمشیر پیچیده شده، پس شمشیری است بر اهل تجاوز و تأویل است. الله عز و جل فرمود: «وَ إنْ طائِفَتانِ مِنَ الْمُؤْمِنینَ اقْتَتَلوا فَأصْلِحوا بَیْنَهُما فَإنْ بَغَتْ إحْداهُما عَلَی الْأُخْری فَقاتِلوا الَّتی تَبْغی حَتَّی تَفیءَ إلی أمْرِ اللهِ» پس هنگامی که این آیه نازل شد، رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند: «همان‌گونه که من بر تنزیل کارزار کردم، بی‌گمان فردی از شما بر تأویل کارزار می‌کند. پس از نبی صلی‌الله‌علیه‌وآله سؤال شد: «او چه کسی است؟» فرمودند: «وصله‌کننده کفش»، یعنی امیر مؤمنان. پس عمار بن یاسر گفت: «به این پرچم سه بار همراه رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله کارزار کردم و این چهارمین (گروه) است. قسم به الله که اگر ما را تا نخلستان‌های هجر برانند، قطعاً می‌دانیم که ما حق هستیم و آن‌ها بر باطل» و سیره‌ای که امیر مؤمنان علیه‌السلام درباره آن‌ها بر آن بود، همان (سیره) رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله درباره اهل مکه در زمان فتح مکه بود، پس به یقین فرزندان آن‌ها را به اسارت نگرفت و فرمود: «هر که درب خانه‌اش را ببندد، در امان است و هر که سلاحش را بیافکند، (او نیز) در امان است.» و امیر مؤمنان علیه‌السلام نیز همین گونه فرمود، زمان (فتح) بصره در بین آن‌ها ندا داد: «فرزندانشان را اسیر نگیرید و بر زخمی‌ها کاری نداشته باشید و فراری را دنبال نکنید و هر که درب خانه‌اش را بست یا سلاحش را انداخت، او در امان است.». اما شمشیر در نیام، شمشیری است که بر قصاص اقامه می‌شود، الله عز و جل فرمود: «النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَ الْعَیْنَ بِالْعَیْنِ» ، پس کشیده می‌شود به (دست) اولیای کشته شده در حالیکه حکم آن با ما است. پس این‌ها شمشیرهایی است که محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله بر آن‌ها مبعوث شد، پس کسی که آن‌ها را انکار کند یا (حتی) یکی از آن‌ها را یا چیزی از روش و احکام آن را انکار نماید، پس به یقین به آن‌چه بر محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله نازل شده، کفر ورزیده است.»»