حدیث ۵۲۶۱

(۵۲۶۱، ۷۰۶۲، ۷۱۸۵، ۸۶۴۶ و ۹۰۸۳) عیون أخبار الرضا علیه‌السلام (ج ۱، ص ۱۹۱) و الأمالی (ص ۹۰): حَدَّثَنا أحْمَدُ بْنُ زیادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمَدانیُّ رضی‌الله‌عنه وَ الْحُسَیْنُ بْنُ إبْراهیمَ بْنِ أحْمَدَ بْنِ هِشامٍ الْمُکَتِّبُ وَ عَلیُّ بْنُ عَبْدِاللهِ الْوَرّاقُ رضی‌الله‌عنهم قالوا حَدَّثَنا عَلیُّ بْنُ إبْراهیمَ بْنِ هاشِمٍ قالَ حَدَّثَنا الْقاسِمُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْبَرْمَکیُّ قالَ حَدَّثَنا أبوالصَّلْتِ الْهَرَویُّ قالَ: «لَمّا جَمَعَ الْمَأْمونُ لِعَلیِّ بْنِ موسَی الرِّضا علیهماالسلام أهْلَ الْمَقالاتِ مِنْ أهْلِ الْإسْلامِ وَ الدّیاناتِ مِنَ الْیَهودِ وَ النَّصارَی وَ الْمَجوسِ وَ الصّابِئینَ وَ سائِرِ أهْلِ الْمَقالاتِ، فَلَمْ یَقُمْ أحَدٌ إلّا وَ قَدْ ألْزَمَهُ حُجَّتَهُ، کَأنَّهُ أُلْقِمَ حَجَراً. قامَ إلَیْهِ عَلیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْجَهْمِ، فَقالَ لَهُ: «یا ابْنَ رَسولِ اللهِ! أ تَقولُ بِعِصْمَةِ الْأنْبیاءِ؟» قالَ: «نَعَمْ!» قالَ: «فَما تَعْمَلُ فی قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَ: «وَ عَصی آدَمُ رَبَّهُ فَغَوی» وَ فی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ: «وَ ذا النّونِ إذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیْهِ» وَ فی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ فی یوسُفَ علیه‌السلام: «وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها» وَ فی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ فی داوُدَ: «ظَنَّ داوُدُ أنَّما فَتَنّاهُ» وَ قَوْلِهِ تَعالَی فی نَبیِّهِ مُحَمَّدٍ صلی‌الله‌علیه‌وآله: «وَ تُخْفی فی نَفْسِکَ ما اللهُ مُبْدیهِ»؟» فَقالَ الرِّضا علیه‌السلام: «وَیْحَکَ یا عَلیُّ! اتَّقِ اللهَ وَ لا تَنْسُبْ إلَی أنْبیاءِ اللهِ الْفَواحِشَ وَ لا تَتَأوَّلْ کِتابَ اللهِ بِرَأْیِکَ. فَإنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ قالَ: «وَ ما یَعْلَمُ تَأْویلَهُ إلّا اللهُ وَ الرّاسِخونَ» وَ أمّا قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ فی آدَمَ: «وَ عَصی آدَمُ رَبَّهُ فَغَوی»، فَإنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ آدَمَ حُجَّةً فی أرْضِهِ وَ خَلیفَةً فی بِلادِهِ، لَمْ یَخْلُقْهُ لِلْجَنَّةِ وَ کانَتِ الْمَعْصیَةُ مِنْ آدَمَ فی الْجَنَّةِ، لا فی الْأرْضِ وَ عِصْمَتُهُ تَجِبُ أنْ یَکونَ فی الْأرْضِ لِیَتِمَّ مَقادیرُ أمْرِ اللهِ، فَلَمّا أُهْبِطَ إلَی الْأرْضِ وَ جُعِلَ حُجَّةً وَ خَلیفَةً، عُصِمَ بِقَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ: «إنَّ اللهَ اصْطَفی آدَمَ وَ نوحاً وَ آلَ إبْراهیمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَی الْعالَمینَ» وَ أمّا قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ: «وَ ذا النّونِ إذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیْهِ»، إنَّما ظَنَّ بِمَعْنَی اسْتَیْقَنَ أنَّ اللهَ لَنْ یُضَیِّقَ عَلَیْهِ رِزْقَهُ، أ لا تَسْمَعُ قَوْلَ اللهِ عَزَّ وَ جَلَ: «وَ أمّا إذا ما ابْتَلاهُ فَقَدَرَ عَلَیْهِ رِزْقَهُ»، أیْ ضَیَّقَ عَلَیْهِ رِزْقَهُ وَ لَوْ ظَنَّ أنَّ اللهَ لا یَقْدِرُ عَلَیْهِ، لَکانَ قَدْ کَفَرَ وَ أمّا قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ فی یوسُفَ: «وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها»، فَإنَّها هَمَّتْ بِالْمَعْصیَةِ وَ هَمَّ یوسُفُ بِقَتْلِها إنْ أجْبَرَتْهُ، لِعِظَمِ ما تَداخَلَهُ. فَصَرَفَ اللهُ عَنْهُ قَتْلَها وَ الْفاحِشَةَ وَ هُوَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ: «کَذلِکَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السّوءَ وَ الْفَحْشاءَ»، یَعْنی الْقَتْلَ وَ الزِّناءَ وَ أمّا داوُدُ علیه‌السلام، فَما یَقولُ مَنْ قِبَلَکُمْ فیهِ؟» فَقالَ عَلیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْجَهْمِ: «یَقولونَ: «إنَّ داوُدَ علیه‌السلام کانَ فی مِحْرابِهِ یُصَلّی. فَتَصَوَّرَ لَهُ إبْلیسُ عَلَی صورَةِ طَیْرٍ أحْسَنَ ما یَکونُ مِنَ الطُّیورِ. فَقَطَعَ داوُدُ صَلاتَهُ وَ قامَ لِیَأْخُذَ الطَّیْرَ. فَخَرَجَ الطَّیْرُ إلَی الدّارِ، فَخَرَجَ الطَّیْرُ إلَی السَّطْحِ. فَصَعِدَ فی طَلَبِهِ، فَسَقَطَ الطَّیْرُ فی دارِ أوریا بْنِ حَنانٍ. فَأطْلَعَ داوُدُ فی أثَرِ الطَّیْرِ، فَإذا بِامْرَأةِ أوریا تَغْتَسِلُ. فَلَمّا نَظَرَ إلَیْها، هَواها وَ کانَ قَدْ أخْرَجَ أوریا فی بَعْضِ غَزَواتِهِ. فَکَتَبَ إلَی صاحِبِهِ أنْ قَدِّمْ أوریا أمامَ التّابوتِ. فَقُدِّمَ، فَظَفِرَ أوریا بِالْمُشْرِکینَ. فَصَعُبَ ذَلِکَ عَلَی داوُدَ، فَکَتَبَ إلَیْهِ ثانیَةً أنْ قَدِّمْهُ أمامَ التّابوتِ. فَقُدِّمَ، فَقُتِلَ أوریا، فَتَزَوَّجَ داوُدُ بِامْرَأتِهِ.»» قالَ: «فَضَرَبَ الرِّضا علیه‌السلام بِیَدِهِ عَلَی جَبْهَتِهِ وَ قالَ: «إنّا لِلّهِ وَ إنّا إلَیْهِ راجِعونَ. لَقَدْ نَسَبْتُمْ نَبیّاً مِنْ أنْبیاءِ اللهِ إلَی التَّهاوُنِ بِصَلاتِهِ حَتَّی خَرَجَ فی أثَرِ الطَّیْرِ، ثُمَّ بِالْفاحِشَةِ، ثُمَّ بِالْقَتْلِ؟» فَقالَ: «یا ابْنَ رَسولِ اللهِ! فَما کانَ خَطیئَتُهُ؟» فَقالَ: «وَیْحَکَ! إنَّ داوُدَ إنَّما ظَنَّ أنَّ ما خَلَقَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ خَلْقاً هُوَ أعْلَمُ مِنْهُ. فَبَعَثَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ إلَیْهِ الْمَلَکَیْنِ. فَتَسَوَّرا الْمِحْرابَ، فَقالا: «خَصْمانِ بَغی بَعْضُنا عَلی بَعْضٍ فَاحْکُمْ بَیْنَنا بِالْحَقِّ وَ لا تُشْطِطْ وَ اهْدِنا إلی سَواءِ الصِّراطِ إنَّ هذا أخی لَهُ تِسْعٌ وَ تِسْعونَ نَعْجَةً وَ لیَ نَعْجَةٌ واحِدَةٌ فَقالَ أکْفِلْنیها وَ عَزَّنی فی الْخِطابِ»، فَعَجَّلَ داوُدُ علیه‌السلام عَلَی الْمُدَّعَی عَلَیْهِ، فَقالَ: «لَقَدْ ظَلَمَکَ بِسُؤالِ نَعْجَتِکَ إلی نِعاجِهِ» وَ لَمْ یَسْألِ الْمُدَّعیَ الْبَیِّنَةَ عَلَی ذَلِکَ وَ لَمْ یُقْبِلْ عَلَی الْمُدَّعَی عَلَیْهِ، فَیَقولَ لَهُ ما تَقولُ. فَکانَ هَذا خَطیئَةُ رَسْمِ الْحُکْمِ، لا ما ذَهَبْتُمْ إلَیْهِ. أ لا تَسْمَعُ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقولُ: «یا داوُدُ إنّا جَعَلْناکَ خَلیفَةً فی الْأرْضِ فَاحْکُمْ بَیْنَ النّاسِ بِالْحَقِّ وَ لا تَتَّبِعِ الْهَوی» إلَی آخِرِ الْآیَةِ.» فَقالَ: «یا ابْنَ رَسولِ اللهِ! فَما قِصَّتُهُ مَعَ أوریا؟» فَقالَ الرِّضا علیه‌السلام: «إنَّ الْمَرْأةَ فی أیّامِ داوُدَ علیه‌السلام، کانَتْ إذا ماتَ بَعْلُها أوْ قُتِلَ، لا تَتَزَوَّجُ بَعْدَهُ أبَداً وَ أوَّلُ مَنْ أباحَ اللهُ لَهُ أنْ یَتَزَوَّجَ بِامْرَأةٍ قُتِلَ بَعْلُها، کانَ داوُدُ علیه‌السلام، فَتَزَوَّجَ بِامْرَأةِ أوریا لَمّا قُتِلَ وَ انْقَضَتْ عِدَّتُها مِنْهُ. فَذَلِکَ الَّذی شَقَّ عَلَی النّاسِ مِنْ قِبَلِ أوریا وَ أمّا مُحَمَّدٌ صلی‌الله‌علیه‌وآله وَ قَوْلُ اللهِ عَزَّ وَ جَلَ: «وَ تُخْفی فی نَفْسِکَ ما اللهُ مُبْدیهِ وَ تَخْشَی النّاسَ وَ اللهُ أحَقُّ أنْ تَخْشاهُ»، فَإنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ عَرَّفَ نَبیَّهُ صلی‌الله‌علیه‌وآله أسْماءَ أزْواجِهِ فی دارِ الدُّنْیا وَ أسْماءَ أزْواجِهِ فی دارِ الْآخِرَةِ وَ أنَّهُنَّ أُمَّهاتُ الْمُؤْمِنینَ وَ إحْداهُنَّ مَنْ سُمّیَ لَهُ، زَیْنَبُ بِنْتُ جَحْشٍ وَ هیَ یَوْمَئِذٍ تَحْتَ زَیْدِ بْنِ حارِثَةَ. فَأخْفَی اسْمَها فی نَفْسِهِ وَ لَمْ یُبْدِهِ، لِکَیْلا یَقولَ أحَدٌ مِنَ الْمُنافِقینَ: «إنَّهُ قالَ فی امْرَأةٍ فی بَیْتِ رَجُلٍ إنَّها إحْدَی أزْواجِهِ مِنْ أُمَّهاتِ الْمُؤْمِنینَ» وَ خَشیَ قَوْلَ الْمُنافِقینَ. فَقالَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَ: «وَ تَخْشَی النّاسَ وَ اللهُ أحَقُّ أنْ تَخْشاهُ»، یَعْنی فی نَفْسِکَ وَ إنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ ما تَوَلَّی تَزْویجَ أحَدٍ مِنْ خَلْقِهِ إلّا تَزْویجَ حَوّاءَ مِنْ آدَمَ علیه‌السلام وَ زَیْنَبَ مِنْ رَسولِ اللهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله بِقَوْلِهِ: «فَلَمّا قَضی زَیْدٌ مِنْها وَطَراً زَوَّجْناکَها» الْآیَةَ وَ فاطِمَةَ مِنْ عَلیٍّ علیهماالسلام.»» قالَ: «فَبَکَی عَلیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْجَهْمِ، فَقالَ: «یا ابْنَ رَسولِ اللهِ! أنا تائِبٌ إلَی اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ أنْ أنْطِقَ فی أنْبیاءِ اللهِ علیهم‌السلام بَعْدَ یَوْمی هَذا إلّا بِما ذَکَرْتَهُ.»»

طریق این حدیث به معصوم علیه‌السلام، معتبر درجه دو است.
شیخ صدوق این حدیث را از احمد بن جعفر بن زیاد و حسین بن ابراهیم المکتب و علی بن عبدالله الوراق از علی بن ابراهیم القمی از قاسم بن محمد البرمکی از ابوالصلت الهروی روایت کرده است که قاسم بن محمد البرمکی از ثقات درجه دو و سایرین، از ثقات درجه یک هستند.

ابوصلت الهروی روایت کرد: «هنگامی که جمع کرد مامون بر علی بن موسی الرضا علیهماالسلام اندیشمندان اهل اسلام را و متدیینین از یهود و نصاری و مجوس و صابئان و سایر اندیشمندان را، پس نایستاد احدی مگر که حجتش را به او ملزم کرد مانند آن‌که سنگی بلعیده. ایستاد بر ایشان علی بن محمد بن جهم، پس به ایشان گفت: «ای فرزند رسول الله! آیا قائل به عصمت انبیاء هستی؟» فرمودند: «آری!» گفت: «پس چه می‌کنی درباره کلام الله عز و جل: «وَ عَصی آدَمُ رَبَّهُ فَغَوی» و درباره کلام او عز و جل: «وَ ذا النّونِ إذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیْهِ» و درباره کلام او عز و جل درباره یوسف علیه‌السلام: «وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها» و درباره کلامش عز و جل درباره داود: «ظَنَّ داوُدُ أنَّما فَتَنّاهُ» و کلام او تعالی درباره نبیش محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله: «وَ تُخْفی فی نَفْسِکَ ما اللهُ مُبْدیهِ»؟» پس (امام) رضا علیه‌السلام فرمودند: «وای بر تو ای علی! تقوا پیشه کن الله را و نسبت مده به پیامبران الله فحشاها را و تأویل مکن کتاب الله را به رأی خودت. چرا که الله عز و جل فرموده است: «وَ ما یَعْلَمُ تَأْویلَهُ إلّا اللهُ وَ الرّاسِخونَ» و اما کلام او عز و جل درباره آدم: «وَ عَصی آدَمُ رَبَّهُ فَغَوی»، پس همانا الله عز و جل آدم را حجتی در زمین خلق کرد و خلیفه‌ای در سرزمین‌هایش، او را برای بهشت خلق نکرده بود و معصیت از آدم در بهشت بود، نه در زمین و عصمت او لازم است که در زمین باشد تا تمام شود تقدیرات امر الله، پس هنگامی که هبوط داده شد به زمین و حجت و خلیفه قرار داده شد، عصمت داده شد به کلام او عز و جل: «إنَّ اللهَ اصْطَفی آدَمَ وَ نوحاً وَ آلَ إبْراهیمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَی الْعالَمینَ» و اما کلام او عز و جل: «وَ ذا النّونِ إذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیْهِ»، این است و جز این نیست که ظن (در این‌جا) به معنای یقین است که الله تنگ نمی‌کند، بر او رزقش را، آیا نشنیده‌ای کلام الله عز و جل را: «وَ أمّا إذا ما ابْتَلاهُ فَقَدَرَ عَلَیْهِ رِزْقَهُ»، یعنی تنگ شد بر او رزقش و چنان‌چه گمان می‌کرد که الله بر او قدرت ندارد، کفر ورزیده بود و اما کلام او عز و جل درباره یوسف: «وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها»، پس همانا آن زن اهتمام به معصیت کرد و یوسف اهتمام کرد به قتل او اگر او را مجبور کند، به جهت بزرگی آن‌چه او را داخل کرده بود. پس منصرف کرد الله از او قتل آن زن را و فحشا را و آن است کلام او عز و جل: «کَذلِکَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السّوءَ وَ الْفَحْشاءَ»، یعنی قتل و زنا و اما داود علیه‌السلام، پس کسانی که نزد شما هستند، درباره او چه می‌گویند؟» پس علی بن محمد بن جهم گفت: «می‌گویند: «همانا داود علیه‌السلام در محرابش بوده، نماز می‌گزارد. پس ابلیش بر صورت پرنده‌ای که نیکوتر از او در پرندگان نبود، متصورشد. پس داود نمازش را قطع کرد و برخاست تا پرنده را بگیرد. پس خارج شد پرنده به سوی خانه، پس خارج شد پرنده به سوی بام. پس بالا رفت در طلب آن. پس فرود آمد پرنده در خانه اوریا بن حنان. پس ظاهر شد داود به دنبال پرنده که آن هنگام همسر اوریا شست و شو می‌کرد. پس هنگامی که به او نظر کرد، خواستارش شد در حالی که خارج کرده بود اوریا را برای یکی از جنگ‌هایش. پس به فرمانده‌اش نامه نوشت که مقدم دار اوریا را جلوی تابوت . پس جلوتر قرار داد، پس اوریا بر مشرکان پیروز شد. پس سخت آمد آن بر داود، پس برای بار دوم به او نوشت که او را مقدم دارد جلوی تابوت. پس مقدم داشت، پس کشته شد، پس داود با همسرش ازدواج کرد.»»» (راوی) گفت: «پس (امام) رضا علیه‌السلام به دستش بر پیشانی زد و گفت: «إنا لله و إنا إلیه راجعون. نسبت داده‌اید نبی‌ای از انبیاء الله را به سهل‌انگاری در نمازش تا خارج شد به دنبال پرند، سپس به فحشا، سپس به قتل؟» پس (علی بن محمد بن جهم) گفت: «ای فرزند رسول الله! پس خطای او چه بوده است؟»پس فرمودند: «وای بر تو! همانا داود تصور کرد که الله عز و جل خلق نکرده است، خلقی را داناتر از او. پس مأمور کرد الله عز و جل به سوی او دو ملک را. پس از محراب بالا رفته، پس گفتند: «خَصْمانِ بَغی بَعْضُنا عَلی بَعْضٍ فَاحْکُمْ بَیْنَنا بِالْحَقِّ وَ لا تُشْطِطْ وَ اهْدِنا إلی سَواءِ الصِّراطِ إنَّ هذا أخی لَهُ تِسْعٌ وَ تِسْعونَ نَعْجَةً وَ لیَ نَعْجَةٌ واحِدَةٌ فَقالَ أکْفِلْنیها وَ عَزَّنی فی الْخِطابِ»، پس تعجیل کرد داود علیه‌السلام بر مدعی علیه، پس گفت: «لَقَدْ ظَلَمَکَ بِسُؤالِ نَعْجَتِکَ إلی نِعاجِهِ» و سؤال نکرد مدعی را به (دلیل) بینه‌ای بر آن و به مدعی علیه توجه نکرد که به او بگوید که تو چه می‌گویی. پس این خطا در رسم قضاوت است، نه آن‌چه شما به سوی آن رفته‌اید. آیا نمی‌شنوی الله عز و جل می‌فرماید: «یا داوُدُ إنّا جَعَلْناکَ خَلیفَةً فی الْأرْضِ فَاحْکُمْ بَیْنَ النّاسِ بِالْحَقِّ وَ لا تَتَّبِعِ الْهَوی» الی آخر آیه.» پس (علی بن محمد بن جهم) گفت: «ای فرزند رسول الله! پس ماجرای او با اوریا چه بود؟» پس (امام) رضا علیه‌السلام فرمودند: «همانا زن در زمان داود علیه‌السلام هنگامی که همسرش می‌مرد یا کشته می‌شد، هرگز بعد او ازدواج نمی‌کرد و اول کسی که الله مباح کرد بر او که ازدواج کند با زنی که همسرش مرده است، داود علیه‌السلام بود، پس ازدواج کرد با همسر اوریا هنگامی که کشته شد و عده‌اش از او منقضی شد. پس آن چیزی است که سخت آمد بر مردم از قبل اوریا و اما محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله و کلام الله عز و جل: «وَ تُخْفی فی نَفْسِکَ ما اللهُ مُبْدیهِ وَ تَخْشَی النّاسَ وَ اللهُ أحَقُّ أنْ تَخْشاهُ»، پس همانا الله عز و جل شناساند به نبیش صلی‌الله‌علیه‌وآله نام‌های همسرانش در سرای دنیا و نام‌های همسرانش در سرای آخرت را و این‌که آن‌ها مادران مؤمنان هستند و یکی از آن‌ها که برای او نام برد، زینب بنت جحش بود در حالی که او در آن زمان همسر زید بن حارثه بود. پس مخفی کرد نام او را در خودش و آشکارش نکرد تا نکند که یکی از منافقان بگوید: «همانا او درباره زنی گفت که در خانه فردی است که او یکی از همسران او از مادران مؤمنان است.» و ترسید سخن منافقان را. پس الله عز و جل فرمود: «وَ تَخْشَی النّاسَ وَ اللهُ أحَقُّ أنْ تَخْشاهُ»، یعنی در خودت و همانا الله عز و جل متولی نشد ازدواج احدی از خلقش را مگر تزویج حوا از آدم علیه‌السلام و زینب از رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله به کلام او: «فَلَمّا قَضی زَیْدٌ مِنْها وَطَراً زَوَّجْناکَها»، آیه و؟ فاطمه از علی علیهماالسلام»» (راوی) گفت: «پس علی بن محمد بن جهم گریسته، پس گفت: «ای فرزند رسول الله! من توبه کننده هستم به سوی الله عز و جل از این‌که سخن گویم درباره انبیاء الله علیهم‌السلام بعد امروزم مگر به آن‌چه آن را بیان کردی.»»