حدیث ۴۹۸۶
(۴۹۸۶ و ۵۰۱۵) عیون أخبار الرضا علیه‌السلام (ج ۱، ص ۱۳۴) و التوحید (ص ۳۲۰ و ۳۵۳): حَدَّثَنا تَمیمُ بْنُ عَبْدِاللهِ بْنِ تَمیمٍ الْقُرَشیُّ قالَ حَدَّثَنا أبی عَنْ أحْمَدَ بْنِ عَلیٍّ الْأنْصاریِّ عَنْ أبی‌الصَّلْتِ، عَبْدِالسَّلامِ بْنِ صالِحٍ الْهَرَویِّ قالَ: «سَألَ الْمَأْمونُ أباالْحَسَنِ، عَلیَّ بْنَ موسَی الرِّضا علیه‌السلام عَنْ قَوْلِ اللهِ تَعالَی: «وَ هُوَ الَّذی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأرْضَ فی سِتَّةِ أیّامٍ وَ کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ لِیَبْلُوَکُمْ أیُّکُمْ أحْسَنُ عَمَلاً». فَقالَ: «إنَّ اللهَ تَبارَکَ وَ تَعالَی خَلَقَ الْعَرْشَ وَ الْماءَ وَ الْمَلائِکَةَ قَبْلَ خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأرْضِ. فَکانَتِ الْمَلائِکَةُ تَسْتَدِلُّ بِأنْفُسِها وَ بِالْعَرْشِ وَ بِالْماءِ عَلَی اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ. ثُمَّ جَعَلَ عَرْشَهُ عَلَی الْماءِ لیُظْهِرَ بِذَلِکَ قُدْرَتَهُ لِلْمَلائِکَةِ، فَتَعْلَموا أنَّهُ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ. ثُمَّ رَفَعَ الْعَرْشَ بِقُدْرَتِهِ وَ نَقَلَهُ وَ جَعَلَهُ فَوْقَ السَّماواتِ السَّبْعِ، ثُمَ «خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأرْضَ فی سِتَّةِ أیّامٍ» وَ هُوَ مستولی [مُسْتَوْلٍ] عَلَی عَرْشِهِ وَ کانَ قادِراً عَلَی أنْ یَخْلُقَها فی طَرْفَةِ عَیْنٍ وَ لَکِنَّهُ تَعالَی خَلَقَها فی سِتَّةِ أیّامٍ لِیَظْهَرَ لِلْمَلائِکَةِ ما یَخْلُقُهُ مِنْها شَیْئاً بَعْدَ شَیْءٍ. فَیُسْتَدَلَّ بِحُدوثِ ما یَحْدُثُ عَلَی اللهِ تَعالَی مَرَّةً بَعْدَ مَرَّةٍ وَ لَمْ یَخْلُقِ اللهُ الْعَرْشَ لِحاجَةٍ بِهِ إلَیْهِ لِأنَّهُ غَنیٌّ عَنِ الْعَرْشِ وَ عَنْ جَمیعِ ما خَلَقَ. لا یوصَفُ بِالْکَوْنِ عَلَی الْعَرْشِ، لِأنَّهُ لَیْسَ بِجِسْمٍ. تَعالَی عَنْ صِفَةِ خَلْقِهِ، عُلُوّاً کَبیراً وَ أمّا قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ: «لِیَبْلُوَکُمْ أیُّکُمْ أحْسَنُ عَمَلاً»، فَإنَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَهُمْ، لِیَبْلُوَهُمْ بِتَکْلیفِ طاعَتِهِ وَ عِبادَتِهِ. لا عَلَی سَبیلِ الِامْتِحانِ وَ التَّجْرِبَةِ، لِأنَّهُ لَمْ یَزَلْ عَلیماً بِکُلِّ شَیْءٍ.» فَقالَ الْمَأْمونُ: «فَرَّجْتَ عَنّی یا أباالْحَسَنِ علیه‌السلام، فَرَّجَ اللهُ عَنْکَ.» …»
طریق این حدیث به معصوم علیه‌السلام معتبر درجه دو است.
شیخ صدوق این حدیث را از تمیم بن عبدالله بن تمیم القرشی از پدرش از احمد بن علی الانصاری از ابوالصلت الهروی که عبدالله بن تمیم و احمد بن علی الانصاری از ثقات درجه دو و سایرین، از ثقات درجه یک هستند.
ایشان در کتاب التوحید، بخش‌هایی از حدیث را آورده‌اند.
ابوالصلت، عبدالسلام و بن صالح الهروی روایت کرد: «مأمون از ابوالحسن، علی بن موسی الرضا علیه‌السلام درباره کلام الله تعالی: «وَ هُوَ الَّذی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأرْضَ فی سِتَّةِ أیّامٍ وَ کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ لِیَبْلُوَکُمْ أیُّکُمْ أحْسَنُ عَمَلاً» سؤال کرد. پس فرمودند: «همانا الله تبارک و تعالی عرش و آب و ملائکه را قبل خلقت آسمان‌ا و زمین خلق کرد. پس ملائکه به خودشان و به عرش و به آب بر الله عز و جل استدلال می‌کردند. سپس عرشش را بر آب قرار داد تا به وسیله آن قدرتش را با ملائکه اظهار کند، پس دانستند که او بر هر چیزی توانا است. سپس بالا برد عرش را به قدرتش و منتقل کرد آن را و قرارش داد بلای آسمان‌های هفت‌گانه، سپس «خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأرْضَ فی سِتَّةِ أیّامٍ» در حالی او مستولی بر عرشش بود و قادر بود که آن را خلق کند در چشم به هم زدنی، لیکن او تعالی خلق کرد آن را در شش زمان تا اظهار کند برای ملائکه آن‌چه را از آن خلق می‌کند، چیزی بعد چیزی. پس راه‌نمون شوند به آفرینش آن‌چه می‌آفریند بر الله تعالی، یکی بعد دیگری و الله عرش را به جهت نیازش به آن خلق نکرد، چرا که بی‌نیاز از عرش است و از جمیع آن‌چه خلق کرده است. وصف نمی‌شود به بودن بر عرش، چرا که او جسم نیست. برتر است از صفت خلقش، برتری بزرگی و اما کلام او عز و جل: «لِیَبْلُوَکُمْ أیُّکُمْ أحْسَنُ عَمَلاً»، پس همانا او عز و جل آن‌ها را خلق کرد تا به تکلیف اطاعتش و بندگیش آن‌ها را بیازماید. نه بر سبیل امتحان و تجربه، چرا که او همواره به همه چیز همیشه عالم است.» پس مأمون گفت: «(مشکلی را) از من گشودی ای ابوالحسن، الله (مشکلی را) از تو بگشاید.» …»
