حدیث 4424
(4424، 4401 و 4430) معانی الأخبار (ص 296)، علل الشرائع (ج 2، ص 442) و الکافی (ح 7013): حَدَّثَنا أبی رحمه‌الله قالَ حَدَّثَنا سَعْدُ بْنُ عَبْدِاللهِ عَنِ الْقاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأصْبَهانیِّ عَنْ سُلَیْمانَ بْنِ داوُدَ الْمِنْقَریِّ قالَ حَدَّثَنا فُضَیْلُ بْنُ عیاضٍ عَنْ أبی‌عَبْدِاللهِ علیه‌السلام قالَ: «سَألْتُهُ عَنِ الْحَجِّ الْأکْبَرِ. فَقالَ: «أ عِنْدَکَ فیهِ شَیْءٌ؟» فَقُلْتُ: «نَعَمْ! کانَ ابْنُ عَبّاسٍ یَقولُ: «الْحَجُّ الْأکْبَر،ُ یَوْمُ عَرَفَةَ. یَعْنی أنَّهُ مَنْ أدْرَکَ یَوْمَ عَرَفَةَ إلَی طُلوعِ الْفَجْرِ مِنْ یَوْمِ النَّحْرِ، فَقَدْ أدْرَکَ الْحَجَّ وَ مَنْ فاتَهُ ذَلِکَ فاتَهُ الْحَجُّ. فَجَعَلَ لَیْلَةَ عَرَفَةَ لِما قَبْلَها وَ لِما بَعْدَها وَ الدَّلیلُ عَلَی ذَلِکَ أنَّهُ مَنْ أدْرَکَ لَیْلَةَ النَّحْرِ إلَی طُلوعِ الْفَجْرِ، فَقَدْ أدْرَکَ الْحَجَّ وَ أجْزَأ عَنْهُ مِنْ عَرَفَةَ.» فَقالَ أبوعَبْدِاللهِ علیه‌السلام: «قالَ أمیرُالْمُؤْمِنینَ علیه‌السلام: «الْحَجُّ الْأکْبَرُ، یَوْمُ النَّحْرِ» وَ احْتَجَّ بِقَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «فَسیحوا فی الْأرْضِ أرْبَعَةَ أشْهُرٍ»، فَهیَ عِشْرونَ مِنْ ذی الْحِجَّةِ وَ الْمُحَرَّمُ وَ الصَّفَرُ وَ شَهْرُ رَبیعٍ الْأوَّلِ وَ عَشْرٌ مِنْ شَهْرِ رَبیعٍ الْآخِرِ وَ لَوْ کانَ الْحَجُّ الْأکْبَرُ، یَوْمَ عَرَفَةَ، لَکانَ السَّیْحُ أرْبَعَةَ أشْهُرٍ وَ یَوْماً وَ احْتَجَّ بِقَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ أذانٌ مِنَ اللهِ وَ رَسولِهِ إلَی النّاسِ یَوْمَ الْحَجِّ الْأکْبَرِ» وَ کُنْتُ أنا الْأذانَ فی النّاسِ.» فَقُلْتُ لَهُ: «ما مَعْنَی هَذِهِ اللَّفْظَةِ: «الْحَجِّ الْأکْبَرِ». فَقالَ: «إنَّما سُمّیَ الْأکْبَرَ، لِأنَّها کانَتْ سَنَةً حَجَّ فیها الْمُسْلِمونَ وَ الْمُشْرِکونَ وَ لَمْ یَحُجَّ الْمُشْرِکونَ بَعْدَ تِلْکَ السَّنَةِ.»»
طریق این حدیث به معصوم علیه‌السلام معتبر درجه یک است.
شیخ صدوق این حدیث را از پدرش از سعد بن عبدالله القمی از قاسم بن محمد الاصبهانی از سلیمان بن داود المنقری از فضیل بن عیاض روایت کرده است که همه از ثقات درجه یک هستند.
ایشان قسمت آخر این حدیث را از محمد بن حسن بن احمد بن ولید از محمد بن حسن الصفار از علی بن محمد القاسانی از قاسم بن محمد الصبهانی به باقی سند روایت کرده است.ثقةالاسلام الکلینی نیز خلاصه این حدیث را از علی بن ابراهیم القمی از پدرش و علی بن محمد القاسانی، همگی از قاسم بن محمد الاصبهانی به باقی سند روایت کرده است که این‌ها هم، همه از ثقات درجه یک هستند.
* * *
علامه مجلسی: ضعیف.
فضیل بن عیاض از ابوعبدالله (امام صادق) علیه‌السلام روایت کرد: «از ایشان درباره حج اکبر سؤال کردم. پس فرمودند: «آیا درباره آن چیزی نزد تو است؟» پس عرض کردم: «آری! ابن عباس گفته است: «حج اکبر، روز عرفه (نهم ذی‌الحجه) است. یعنی آن‌که هر کس روز عرفه را تا طلوع فجر از روز نحر (دهم ذی‌الحجه) درک کند، حج را درک کرده است و هر کس آن را از دست دهد، حجش را از دست داده است. پس شب عرفه را برای آن‌چه قبل آن است و آن‌چه بعد آن است، قرار داده و دلیل بر آن این‌که هر کس شب نحر را تا طلوع فجر درک کند، حج را درک کرده است و درباره او از عرفه کفایت کند.» پس ابوعبدالله (امام صادق) علیه‌السلام روایت کردند: «امیر مؤمنان علیه‌السلام فرمودند: «حج اکبر، روز نحر است» و به کلام الله عز و جل: «فسیحوا فی الأرض أربعة أشهر» پس آن بیستم از ذی الحجه و محرم و صفر و ماه ربیع الاول و ده (روز) از ماه ربیع الآخر است و چنان‌چه حج اکبر، روز عرفه بود، سیح (آزادی عمل مشرکان) باید چهار ماه و یک روز بود و به کلام الله عز و جل: «و أذان من الله و رسوله إلی الناس یوم الحج الأکبر» و من بانگ‌دهنده بین مردم بودم.» پس به ایشان عرض کردم: «معنای این لفظ: «الحج الأکبر» چیست؟» پس فرمودند: «این است و جز این نیست که اکبر نایده شد، برای آن‌که سالی بود که مسلمانان و مشرکان در آن حج گزاردند و مشرکان بعد آن سال حج نکردند.»»