حدیث ۴۱۶۵

(۴۱۶۵ و ۴۲۸۰) الکافی (ح ۱۴۲۴) و التهذیب (ج ۴، ح ۳۶۶): عَلیُّ بْنُ إبْراهیمَ بْنِ هاشِمٍ عَنْ أبیهِ عَنْ حَمّادِ بْنِ عیسَی عَنْ بَعْضِ أصْحابِنا عَنِ الْعَبْدِالصّالِحِ علیه‌السلام قالَ: «الْخُمُسُ مِنْ خَمْسَةِ أشْیاءَ. مِنَ الْغَنائِمِ وَ الْغَوْصِ وَ مِنَ الْکُنوزِ وَ مِنَ الْمَعادِنِ وَ الْمَلّاحَةِ. یُؤْخَذُ مِنْ کُلِّ هَذِهِ الصُّنوفِ الْخُمُسُ، فَیُجْعَلُ لِمَنْ جَعَلَهُ اللهُ تَعالَی لَهُ وَ یُقْسَمُ الْأرْبَعَةُ الْأخْماسِ بَیْنَ مَنْ قاتَلَ عَلَیْهِ وَ وَلیَ ذَلِکَ وَ یُقْسَمُ بَیْنَهُمُ الْخُمُسُ عَلَی سِتَّةِ أسْهُمٍ. سَهْمٌ لِلّهِ وَ سَهْمٌ لِرَسولِ اللهِ وَ سَهْمٌ لِذی الْقُرْبَی وَ سَهْمٌ لِلْیَتامَی وَ سَهْمٌ لِلْمَساکینِ وَ سَهْمٌ لِأبْناءِ السَّبیلِ. فَسَهْمُ اللهِ وَ سَهْمُ رَسولِ اللهِ لِأولی الْأمْرِ مِنْ بَعْدِ رَسولِ اللهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله وِراثَةً. فَلَهُ ثَلاثَةُ أسْهُمٍ، سَهْمانِ وِراثَةً وَ سَهْمٌ مَقْسومٌ لَهُ مِنَ اللهِ وَ لَهُ نِصْفُ الْخُمُسِ کَمَلاً وَ نِصْفُ الْخُمُسِ الْباقی بَیْنَ أهْلِ بَیْتِهِ. فَسَهْمٌ لِیَتاماهُمْ وَ سَهْمٌ لِمَساکینِهِمْ وَ سَهْمٌ لِأبْناءِ سَبیلِهِمْ، یُقْسَمُ بَیْنَهُمْ عَلَی الْکِتابِ وَ السُّنَّةِ ما یَسْتَغْنونَ بِهِ فی سَنَتِهِمْ. فَإنْ فَضَلَ عَنْهُمْ شَیْءٌ، فَهُوَ لِلْوالی وَ إنْ عَجَزَ أوْ نَقَصَ عَنِ اسْتِغْنائِهِمْ، کانَ عَلَی الْوالی أنْ یُنْفِقَ مِنْ عِنْدِهِ بِقَدْرِ ما یَسْتَغْنونَ بِهِ وَ إنَّما صارَ عَلَیْهِ أنْ یَمونَهُمْ، لِأنَّ لَهُ ما فَضَلَ عَنْهُمْ وَ إنَّما جَعَلَ اللهُ هَذا الْخُمُسَ خاصَّةً لَهُمْ دونَ مَساکینِ النّاسِ وَ أبْناءِ سَبیلِهِمْ عِوَضاً لَهُمْ مِنْ صَدَقاتِ النّاسِ، تَنْزیهاً مِنَ اللهِ لَهُمْ لِقَرابَتِهِمْ بِرَسولِ اللهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله وَ کَرامَةً مِنَ اللهِ لَهُمْ عَنْ أوْساخِ النّاسِ. فَجَعَلَ لَهُمْ خاصَّةً مِنْ عِنْدِهِ، ما یُغْنیهِمْ بِهِ عَنْ أنْ یُصَیِّرَهُمْ فی مَوْضِعِ الذُّلِّ وَ الْمَسْکَنَةِ وَ لا بَأْسَ بِصَدَقاتِ بَعْضِهِمْ عَلَی بَعْضٍ وَ هَؤُلاءِ الَّذینَ جَعَلَ اللهُ لَهُمُ الْخُمُسَ، هُمْ قَرابَةُ النَّبیِّ صلی‌الله‌علیه‌وآله، الَّذینَ ذَکَرَهُمُ اللهُ، فَقالَ: «وَ أنْذِرْ عَشیرَتَکَ الْأقْرَبینَ» وَ هُمْ بَنو عَبْدِالْمُطَّلِبِ أنْفُسُهُمْ، الذَّکَرُ مِنْهُمْ وَ الْأُنْثَی. لَیْسَ فیهِمْ مِنْ أهْلِ بُیوتاتِ قُرَیْشٍ وَ لا مِنَ الْعَرَبِ أحَدٌ وَ لا فیهِمْ وَ لا مِنْهُمْ فی هَذا الْخُمُسِ مِنْ مَوالیهِمْ وَ قَدْ تَحِلُّ صَدَقاتُ النّاسِ لِمَوالیهِمْ وَ هُمْ وَ النّاسُ سَواءٌ وَ مَنْ کانَتْ أُمُّهُ مِنْ بَنی‌هاشِمٍ وَ أبوهُ مِنْ سائِرِ قُرَیْشٍ، فَإنَّ الصَّدَقاتِ تَحِلُّ لَهُ وَ لَیْسَ لَهُ مِنَ الْخُمُسِ شَیْءٌ، لِأنَّ اللهَ تَعالَی یَقولُ: «ادْعوهُمْ لِآبائِهِمْ» وَ لِلْإمامِ صَفْوُ الْمالِ أنْ یَأْخُذَ مِنْ هَذِهِ الْأمْوالِ صَفْوَها، الْجاریَةَ الْفارِهَةَ وَ الدّابَّةَ الْفارِهَةَ وَ الثَّوْبَ وَ الْمَتاعَ بِما یُحِبُّ أوْ یَشْتَهی. فَذَلِکَ لَهُ قَبْلَ الْقِسْمَةِ وَ قَبْلَ إخْراجِ الْخُمُسِ وَ لَهُ أنْ یَسُدَّ بِذَلِکَ الْمالِ جَمیعَ ما یَنوبُهُ، مِنْ مِثْلِ إعْطاءِ «الْمُؤَلَّفَةِ قُلوبُهُمْ» وَ غَیْرِ ذَلِکَ مِمّا یَنوبُهُ. فَإنْ بَقیَ بَعْدَ ذَلِکَ شَیْءٌ، أخْرَجَ الْخُمُسَ مِنْهُ، فَقَسَمَهُ فی أهْلِهِ وَ قَسَمَ الْباقیَ عَلَی مَنْ وَلیَ ذَلِکَ وَ إنْ لَمْ یَبْقَ بَعْدَ سَدِّ النَّوائِبِ شَیْءٌ، فَلا شَیْءَ لَهُمْ وَ لَیْسَ لِمَنْ قاتَلَ، شَیْءٌ مِنَ الْأرَضینَ وَ لا ما غَلَبوا عَلَیْهِ، إلّا ما احْتَوَی عَلَیْهِ الْعَسْکَرُ وَ لَیْسَ لِلْأعْرابِ مِنَ الْقِسْمَةِ شَیْءٌ وَ إنْ قاتَلوا مَعَ الْوالی، لِأنَّ رَسولَ اللهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله صالَحَ الْأعْرابَ أنْ یَدَعَهُمْ فی دیارِهِمْ وَ لا یُهاجِروا عَلَی أنَّهُ إنْ دَهِمَ رَسولَ اللهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله مِنْ عَدُوِّهِ دَهْمٌ أنْ یَسْتَنْفِرَهُمْ فَیُقاتِلَ بِهِمْ وَ لَیْسَ لَهُمْ فی الْغَنیمَةِ نَصیبٌ وَ سُنَّتُهُ جاریَةٌ فیهِمْ وَ فی غَیْرِهِمْ وَ الْأرَضونَ الَّتی أُخِذَتْ عَنْوَةً بِخَیْلٍ وَ رِجالٍ، فَهیَ مَوْقوفَةٌ مَتْروکَةٌ، فی یَدِ مَنْ یَعْمُرُها وَ یُحْییها وَ یَقومُ عَلَیْها عَلَی ما یُصالِحُهُمُ الْوالی عَلَی قَدْرِ طاقَتِهِمْ مِنَ الْحَقِّ، النِّصْفِ أوِ الثُّلُثِ أوِ الثُّلُثَیْنِ وَ عَلَی قَدْرِ ما یَکونُ لَهُمْ صَلاحاً وَ لا یَضُرُّهُمْ. فَإذا أُخْرِجَ مِنْها ما أُخْرِجَ، بَدَأ، فَأخْرَجَ مِنْهُ الْعُشْرَ مِنَ الْجَمیعِ مِمّا سَقَتِ السَّماءُ أوْ سُقیَ سَیْحاً وَ نِصْفَ الْعُشْرِ مِمّا سُقیَ بِالدَّوالی وَ النَّواضِحِ. فَأخَذَهُ الْوالی، فَوَجَّهَهُ فی الْجِهَةِ الَّتی وَجَّهَها اللهُ عَلَی ثَمانیَةِ أسْهُمٍ: «لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکینِ وَ الْعامِلینَ عَلَیْها وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلوبُهُمْ وَ فی الرِّقابِ وَ الْغارِمینَ وَ فی سَبیلِ اللهِ وَ ابْنِ السَّبیلِ». ثَمانیَةَ أسْهُمٍ یَقْسِمُ بَیْنَهُمْ فی مَواضِعِهِمْ بِقَدْرِ ما یَسْتَغْنونَ بِهِ فی سَنَتِهِمْ بِلا ضیقٍ وَ لا تَقْتیرٍ. فَإنْ فَضَلَ مِنْ ذَلِکَ شَیْءٌ، رُدَّ إلَی الْوالی وَ إنْ نَقَصَ مِنْ ذَلِکَ شَیْءٌ وَ لَمْ یَکْتَفوا بِهِ، کانَ عَلَی الْوالی أنْ یَمونَهُمْ مِنْ عِنْدِهِ بِقَدْرِ سَعَتِهِمْ حَتَّی یَسْتَغْنوا وَ یُؤْخَذُ بَعْدُ ما بَقیَ مِنَ الْعُشْرِ، فَیُقْسَمُ بَیْنَ الْوالی وَ بَیْنَ شُرَکائِهِ الَّذینَ هُمْ عُمّالُ الْأرْضِ وَ أکَرَتُها. فَیُدْفَعُ إلَیْهِمْ أنْصِباؤُهُمْ عَلَی ما صالَحَهُمْ عَلَیْهِ وَ یُؤْخَذُ الْباقی. فَیَکونُ بَعْدَ ذَلِکَ أرْزاقَ أعْوانِهِ عَلَی دینِ اللهِ وَ فی مَصْلَحَةِ ما یَنوبُهُ مِنْ تَقْویَةِ الْإسْلامِ وَ تَقْویَةِ الدّینِ فی وُجوهِ، الْجِهادِ وَ غَیْرِ ذَلِکَ مِمّا فیهِ مَصْلَحَةُ الْعامَّةِ. لَیْسَ لِنَفْسِهِ مِنْ ذَلِکَ قَلیلٌ وَ لا کَثیرٌ وَ لَهُ بَعْدَ الْخُمُسِ، الْأنْفالُ وَ الْأنْفالُ کُلُ أرْضٍ خَرِبَةٍ قَدْ بادَ أهْلُها وَ کُلُّ أرْضٍ لَمْ یوجَفْ عَلَیْها بِخَیْلٍ وَ لا رِکابٍ وَ لَکِنْ صالَحوا صُلْحاً وَ أعْطَوْا بِأیْدیهِمْ عَلَی غَیْرِ قِتالٍ وَ لَهُ رُءوسُ الْجِبالِ وَ بُطونُ الْأوْدیَةِ وَ الْآجامُ وَ کُلُّ أرْضٍ مَیْتَةٍ لا رَبَّ لَها وَ لَهُ صَوافی الْمُلوکِ، ما کانَ فی أیْدیهِمْ مِنْ غَیْرِ وَجْهِ الْغَصْبِ، لِأنَّ الْغَصْبَ کُلَّهُ مَرْدودٌ وَ هُوَ وارِثُ مَنْ لا وارِثَ لَهُ، یَعولُ مَنْ لا حیلَةَ لَهُ.» وَ قالَ: «إنَّ اللهَ لَمْ یَتْرُکْ شَیْئاً مِنْ صُنوفِ الْأمْوالِ، إلّا وَ قَدْ قَسَمَهُ وَ أعْطَی کُلَّ ذی حَقٍّ حَقَّهُ، الْخاصَّةَ وَ الْعامَّةَ وَ الْفُقَراءَ وَ الْمَساکینَ وَ کُلَّ صِنْفٍ مِنْ صُنوفِ النّاسِ.» فَقالَ: «لَوْ عُدِلَ فی النّاسِ، لاسْتَغْنَوْا.» ثُمَّ قالَ: «إنَّ الْعَدْلَ، أحْلَی مِنَ الْعَسَلِ وَ لا یَعْدِلُ إلّا مَنْ یُحْسِنُ الْعَدْلَ.» قالَ: «وَ کانَ رَسولُ اللهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله یَقْسِمُ صَدَقاتِ الْبَوادی فی الْبَوادی وَ صَدَقاتِ أهْلِ الْحَضَرِ فی أهْلِ الْحَضَرِ وَ لا یَقْسِمُ بَیْنَهُمْ بِالسَّویَّةِ عَلَی ثَمانیَةٍ، حَتَّی یُعْطیَ أهْلَ کُلِّ سَهْمٍ ثُمُناً وَ لَکِنْ یَقْسِمُها عَلَی قَدْرِ مَنْ یَحْضُرُهُ مِنْ أصْنافِ الثَّمانیَةِ عَلَی قَدْرِ ما یُقیمُ کُلَّ صِنْفٍ مِنْهُمْ یُقَدِّرُ لِسَنَتِهِ. لَیْسَ فی ذَلِکَ شَیْءٌ مَوْقوتٌ وَ لا مُسَمًّی وَ لا مُؤَلَّفٌ. إنَّما یَضَعُ ذَلِکَ عَلَی قَدْرِ ما یَرَی وَ ما یَحْضُرُهُ، حَتَّی یَسُدَّ فاقَةَ کُلِّ قَوْمٍ مِنْهُمْ وَ إنْ فَضَلَ مِنْ ذَلِکَ فَضْلٌ، عَرَضوا الْمالَ جُمْلَةً إلَی غَیْرِهِمْ وَ الْأنْفالُ إلَی الْوالی وَ کُلُّ أرْضٍ فُتِحَتْ فی أیّامِ النَّبیِّ صلی‌الله‌علیه‌وآله إلَی آخِرِ الْأبَدِ وَ ما کانَ افْتِتاحاً بِدَعْوَةِ أهْلِ الْجَوْرِ وَ أهْلِ الْعَدْلِ، لِأنَّ ذِمَّةَ رَسولِ اللهِ فی الْأوَّلینَ وَ الْآخِرینَ ذِمَّةٌ واحِدَةٌ، لِأنَّ رَسولَ اللهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله قالَ: «الْمُسْلِمونَ إخْوَةٌ، تَتَکافَی دِماؤُهُمْ وَ یَسْعَی بِذِمَّتِهِمْ أدْناهُمْ» وَ لَیْسَ فی مالِ الْخُمُسِ زَکاةٌ، لِأنَّ فُقَراءَ النّاسِ جُعِلَ أرْزاقُهُمْ فی أمْوالِ النّاسِ عَلَی ثَمانیَةِ أسْهُمٍ، فَلَمْ یَبْقَ مِنْهُمْ أحَدٌ وَ جَعَلَ لِلْفُقَراءِ قَرابَةِ الرَّسولِ صلی‌الله‌علیه‌وآله نِصْفَ الْخُمُسِ، فَأغْناهُمْ بِهِ عَنْ صَدَقاتِ النّاسِ وَ صَدَقاتِ النَّبیِّ صلی‌الله‌علیه‌وآله وَ وَلیِّ الْأمْرِ. فَلَمْ یَبْقَ فَقیرٌ مِنْ فُقَراءِ النّاسِ وَ لَمْ یَبْقَ فَقیرٌ مِنْ فُقَراءِ قَرابَةِ رَسولِ اللهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله، إلّا وَ قَدِ اسْتَغْنَی، فَلا فَقیرَ وَ لِذَلِکَ لَمْ یَکُنْ عَلَی مالِ النَّبیِّ صلی‌الله‌علیه‌وآله وَ الْوالی زَکاةٌ لِأنَّهُ لَمْ یَبْقَ فَقیرٌ مُحْتاجٌ وَ لَکِنْ عَلَیْهِمْ أشْیاءُ تَنوبُهُمْ مِنْ وُجوهٍ وَ لَهُمْ مِنْ تِلْکَ الْوُجوهِ کَما عَلَیْهِمْ.»

طریق این حدیث به معصوم علیه‌السلام معتبر درجه دو است.
ثقةالاسلام الکلینی این حدیث را از علی بن ابراهیم القمی از پدرش از حماد بن عیسی از بعض اصحابنا که این فرد یا افراد اخیر، ابتداء مجهول هستند، اما به واسطه حماد بن عیسی، توثیق درجه دو می‌شوند و سایرین، از ثقات درجه یک هستند.
* * *
علامه مجلسی: مرسل کالصحیح لإجماع العصابة علی تصحیح ما یصح عن حماد.

عبد صالح (امام کاظم) علیه‌السلام فرمودند: «خمس از پنج چیز است. از غنائم و غواصی و از گنج‌ها و از معادن و نمک‌زارها. از همع این صنف‌ها خمس گرفته می‌شود، قرار داده می‌شود برای کسی که الله تعالی برای او قرار داده است و چهار پنجم بین کسانی که برای او مبارزه کرده و متولی آن بودند، تقسیم می‌شود و خمس بین آن‌ها بر شش سهم تقسیم می‌شود. سهمی برای الله و سهمی برای رسول الله و سهمی برای یتیمان و سهمی برای مسکینان و سهمی برای در راه ماندگان. پس سهم الله و سهم رسول الله از بعد رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله از باب وراثت برای اولی‌الامر است. پس برای او سه سهم است، دو سهم وراثتی و سهمی که برای او از جانب الله تقسیم شده است و کامل نصف خمس برای او است و نصف باقی خمس برای اهل بیت او است. پس سهمی برای یتیمانشان و سهمی برای مسکینانشان و سهمی برای در راه‌ماندگانشان که بر (اساس) کتاب و سنت بین آن‌ها تقسیم می‌شود به گونه‌ای که در سالشان به آن بی‌نیاز شوند. پس اگر از آن‌ها چیزی اضافه آمد، پس آن برای والی است و اگر ناتوان شد یا ناقص شد از بی‌نیاز کردن آن‌ها، پس بر والی است که از نزد خودش انفاق کند به اندازه‌ای که به آن بی‌نیاز شوند و این است و جز این نیست که بر او است که آن‌ها تأمین کند، چرا که آن‌چه زیاد آیا از آن‌ها، برای او است و این است و جز این نیست که الله، این خمس را مخصوص برای آن‌ها قرار داد، غیرمسکین‌های مردم و در راه ماندگانشان، جای‌گزینی برای آن‌ها از صدقات مردم، منزه داشتنی از جانب الله برای آن‌ها به جهت نزدیکیشان به رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله و کرامتی از جانب الله برای آن‌ها از آلودگی‌های مردم. پس مخصوص برای آن‌ها قرار داد از جانب خودش، آن‌چه به آن بی‌نیاز شوند از گرفتار شدنشان در موضع ذلت و بی‌چارگی و به صدقات بعضی از آن‌ها بر بعض دیگر مشکلی نیست و آن‌ها که الله، خمس را برای آن‌ها قرار داد، همان نزدیکان نبی صلی‌الله‌علیه‌وآله هستند، آنها که الله یادشان کرده، پس فرموده است: «وَ أنْذِرْ عَشیرَتَکَ الْأقْرَبینَ» و آن‌ها فرزندان عبدالمطلب هستند، خودشان، مرد از آن‌ها و زن. از اهل خانه‌های قریش و نه از عرب احدی در آن‌ها نیست و نیست درباره آن‌ها و نه از آن‌ها در این خمس از موالی[۱] آن‌ها و صدقات مردم برای موالی آن‌ها حلال شده است و آن‌ها و مردم برابر هستند و کسی که مادرش از بنی‌هاشم است و پدرش از سایر قریش، پس همانا صدقات برای او حلال است و از خمس چیزی برای او نیست، چرا که الله تعالی می‌فرماید: «ادْعوهُمْ لِآبائِهِمْ» و صفو المال برای امام است که از این اموال، برگزیده‌اش را بر گیرد، کنیزی خوب، چهارپایی خوب و لباس و متاعی که دوست می‌دارد یا به آن تمایل دارد. پس آن قبل از قسمت و قبل از اخراج خمس برای او است و بر او است که به آن مال همه آن‌چه را به او باز می‌گردد، اصلاح کند، مانند عطا کردن «الْمُؤَلَّفَةِ قُلوبُهُمْ» و غیر آن از آن‌چه به او باز می‌گردد. پس اگر بعد آن چیزی باقی ماند، خمس از آن خارج می‌شود، پس بین اهلش تقسیم می‌شود و باقی (یعنی چهار پنجم) بین متولیان آن تقسیم می‌شود و اگر بعد اصلاح چیزهایی که به او باز گشت، چیزی باقی نماند، پس چیزی برای آن‌ها نیست و برای کسی که کارزار کرده چیزی از زمین‌ها نیست و نه آن‌چه بر آن غلبه کرده‌اند، مگر آن‌چه لشگر بر آن چیره شده است و از این تقسیم برای اعراب چیزی نیست، اگر چه با والی کارزار کنند، چرا که رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله با اعراب صلح کرد که در سرزمینشان رهایشان کند و هجرت نکنند بر این‌که اگر رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله مورد هجمه قرار گرفت از دشمنش که کوچ کنند، پس با آن‌ها کارزار کنند و برای آن‌ها در غنیمت نصیبی نیست و سنت او درباره آن‌ها جاری است و درباره غیر آن‌ها و زمین‌هایی که به ضرب اسبان و افراد گرفته شود، پس آن رها شده متروک باشد، در دست کسی است که آن را آباد کند و زنده گرداند و قیام می‌کند بر آن بر اساس آن‌چه والی با آن‌ها صلح می‌کند به اندازه طاقتشان از حق، نصف یا یک‌سوم یا دوسوم و به اندازه آن‌چه برای آن‌ها صلاح باشد و آن‌ها را ضرر نمی‌رساند. پس هنگامی که خارج کرد از آن، آن‌چه را خارج کرد،[۲] پس خارج کند از آن یک‌دهم از همه آن‌چه را که آسمان آبیاری کند یا آبیاری شود به آب جاری و نصف یک‌دهم از آن‌چه به سطل‌ها و آب‌افشانی‌ها آبیاری شود. پس والی آن را بگیرد و متوجه کند آن را در جهتی به الله آن را موجه کرده است بر هشت سهم: «لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکینِ وَ الْعامِلینَ عَلَیْها وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلوبُهُمْ وَ فی الرِّقابِ وَ الْغارِمینَ وَ فی سَبیلِ اللهِ وَ ابْنِ السَّبیلِ». هشت سهم تقسیم می‌شود بینشان در موضع‌های خودشان به اندازه‌ای که به واسطه آن در یک سالشان بی‌نیازشان گرداند بدون تنگی و نه کم آوردن. پس اگر چیزی از آن اضافه آمد، به سوی والی باز گردانده شود و چنان‌چه چیزی از آن کم آمد و به آن کفایت نکرد، بر والی باشد که آن‌ها را مؤونه دهد از نزد خودش به اندازه وسعتشان تا بی‌نیاز شوند و گرفته می‌شود بعد آن‌چه باقی ماند از ده (سهم)، پس تقسیم می‌شود بین والی و بین شریکانش، کسانی که آن‌ها کارگزاران زمین و کشاوزان آن هستند. پس داده می‌شود به آن‌ها سهمیه‌هایشان بر آن‌چه به آن صلح کرده‌اند و باقی گرفته می‌شود. پس بعد آن ارزاق یاران او باشد بر دین الله و در مصلحتی که به او باز می‌گردد از تقویت اسلام در وجوه آن، جهاد و غیر آن از آن‌چه در آن مصلحت عامه است. نیست برای خودش از آن، (نه) کم و نه زیاد و برای بعد از خمس، انفال است و انفال هر زمین ویرانی است که اهل آن از بین رفته‌اند و هر زمینی که به اسبان و سواران فتح نشده است، لیکن صلح کرده‌اند صلح کردنی و عطا کرده‌اند به دستانشان بر غیر کارزار و برای او است قله‌های کوه‌ها و درون سیلاب‌ها و بیشه‌زارها و هر زمین بائری که پروردنده‌ای برای آن نیست و برای او است اموال خاص پادشاهان، آن‌چه به غیر وجه غصب در دستان آن‌ها است، چرا که همه غصب بازگردنده (به صاحبش) است و او وارث هر کسی است که وارثی برای او نیست و تأمین می‌کند کسی را که چاره‌ای برای او نیست.» و فرمود: «همانا الله چیزی از اصناف اموال را ترک نکرده است، مگر این‌که آن را قسمت کرده است و حق هر ذی حقی را داده است، خاصه و عامه و فقرا و مسکینان و هر صنفی از صنف‌های مردم.» سپس فرمود: «اگر درباره مردم عدالت شود، قطعاً بی‌نیاز شوند.» سپس فرمودند: «به یقین عدل، شیرین‌تر از عسل است و عدالت نورزد مگر کسی که عدل را عدالت را خوب بداند.» (بعد) فرمودند: «و رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله بر این بود که صدقات کوچ‌نشینان را در کوچ‌نشینان تقسیم می‌کرد و صدقات یک‌جا نشینان را بین یک‌جا نشینان و بین آن‌ها بالسویه بر هشت، تقسیم نمی‌کرد تا اهل هر سهمی را یک‌هشتم داده شود، بلکه آن را تقسیم می‌کرد به اندازه هر کسی که از اصناف هشتگانه نزد او حاضر بود به اندازه آن‌چه هر صنفی از آن‌ها برای یک سالش کفایت کند نیست در آن چیزی وقت‌گذاری شده و نه نام برده شده و نه ثبت شده. این است و جز این نیست که قرار می‌داد آن را به اندازه آن‌چه (صلاح) می‌دید ‌«آن‌چه نزد او حاضر می‌شد تا اصلاح می‌کرد نیاز هر گروهی از آن‌ها را و اگر زیادی از آن زیاد آمد، همه مال را به غیر آن‌ها عرضه می‌کرد و انفال به سوی والی است و همه زمینی که فتح شد در روزگار نبی صلی‌الله‌علیه‌وآله برای همیشه و آن چه به دعوت اهل جور و اهل عدل فتح شده باشد، چرا که تعهد رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله درباره اولین و آخرین تعهد یکسانی است، چرا که رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: «مسلمانان برادر بوده، خون‌هایشان برابر است و پایین‌ترینشان به تعهد آن‌ها تلاش می‌کند» و در مال خمس، زکات نیست، چرا که فقرای مردم قرار داده شده روزی‌هایشان در اموال مردم بر هشت قسم، پس احدی از آن‌ها باقی نمی‌ماند و قرار داد برای فقرای نزدیکان رسول صلی‌الله‌علیه‌وآله نصف خمس را و به واسطه آن، بی‌نیاز کرد آن‌ها را از صدقات مردم و صدقات نبی صلی‌الله‌علیه‌وآله و ولی امر. پس باقی نمی‌ماند فقیری از فقرای مردم و باقی نمی‌ماند فقیری از فقرای نزدیکان رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله مگر این‌که بی‌نیاز گردد، پس فقری نیست و برای آن است که بر مال نبی صلی‌الله‌علیه‌وآله و والی زکات باشد، چرا که فقیری محتاجی باقی نمی‌ماند، بلکه بر آن‌ها چیزهایی است که باز می‌گردد از وجوهی و برای آن‌ها است از آن وجوه همان‌گونه که بر آن‌ها است.»
————————————————–
[۱]– یکی از معانی موالی، افرادی هستند که تحت ولایت کسی هستند و در این‌جا، منظور غلامان و کنیزان و خدمه افراد هستند.
[۲]– کنایه از خارج کردن هزینه‌ها از درآمد و به عبارت دیگر، محاسبه سود خالص.