حدیث ۲۲۰۱
(۲۲۰۱) الکافی (ح ۱۳۴۱۰) و التهذیب (ج ۹، ح ۱۰۴۷): عِدَّةٌ مِنْ أصْحابِنا عَنْ سَهْلِ بْنِ زیادٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبوبٍ عَنِ الْعَلاءِ بْنِ رَزینٍ وَ أبی‌أیّوبَ وَ عَبْدِاللهِ بْنِ بُکَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أبی‌جَعْفَرٍ علیه‌السلام قالَ: «قُلْتُ لَهُ: «ما تَقولُ فی امْرَأةٍ ماتَتْ وَ تَرَکَتْ زَوْجَها وَ إخْوَتَها لِأُمِّها وَ إخْوَةً وَ أخَواتٍ لِأبیها؟» فَقالَ: «لِلزَّوْجِ النِّصْفُ، ثَلاثَةُ أسْهُمٍ وَ لِإخْوَتِها لِأُمِّها، الثُّلُثُ، سَهْمانِ، الذَّکَرُ وَ الْأُنْثَی فیهِ سَواءٌ وَ بَقیَ سَهْمٌ، فَهُوَ لِلْإخْوَةِ وَ الْأخَواتِ مِنَ الْأبِ، «لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیَیْنِ»، لِأنَّ السِّهامَ لا تَعولُ وَ إنَّ الزَّوْجَ لا یُنْقَصُ مِنَ النِّصْفِ وَ لا الْإخْوَةَ مِنَ الْأُمِّ مِنْ ثُلُثِهِمْ لِأنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقولُ: «فَإنْ کانوا أکْثَرَ مِنْ ذلِکَ فَهُمْ شُرَکاءُ فی الثُّلُثِ» وَ إنْ کانَ واحِداً، فَلَهُ السُّدُسُ وَ إنَّما عَنَی اللهُ فی قَوْلِهِ تَعالَی: «وَ إنْ کانَ رَجُلٌ یورَثُ کَلالَةً أوِ امْرَأةٌ وَ لَهُ أخٌ أوْ أُخْتٌ فَلِکُلِّ واحِدٍ مِنْهُما السُّدُسُ»، إنَّما عَنَی بِذَلِکَ، الْإخْوَةَ وَ الْأخَواتِ مِنَ الْأُمِّ خاصَّةً وَ قالَ فی آخِرِ سورَةِ النِّساءِ: «یَسْتَفْتونَکَ قُلِ اللهُ یُفْتیکُمْ فی الْکَلالَةِ إنِ امْرُؤٌ هَلَکَ لَیْسَ لَهُ وَلَدٌ وَ لَهُ أُخْتٌ»، یَعْنی بِذَلِکَ أُخْتاً لِأبٍ وَ أُمٍّ أوْ أُخْتاً لِأبٍ، «فَلَها نِصْفُ ما تَرَکَ وَ هُوَ یَرِثُها إنْ لَمْ یَکُنْ لَها وَلَدٌ فَإنْ کانَتا اثْنَتَیْنِ فَلَهُما الثُّلُثانِ مِمّا تَرَکَ وَ إنْ کانوا إخْوَةً رِجالاً وَ نِساءً فَلِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیَیْنِ» وَ هُمُ الَّذینَ یُزادونَ وَ یُنْقَصونَ.» قالَ: «وَ لَوْ أنَّ امْرَأةً تَرَکَتْ زَوْجَها وَ أُخْتَیْها لِأُمِّها وَ أُخْتَیْها لِأبیها، کانَ لِلزَّوْجِ، النِّصْفُ، ثَلاثَةُ أسْهُمٍ وَ لِأُخْتَیْها لِأُمِّها، الثُّلُثُ، سَهْمانِ وَ لِأُخْتَیْها لِأبیها، السُّدُسُ، سَهْمٌ وَ إنْ کانَتْ واحِدَةً، فَهُوَ لَها، لِأنَّ الْأُخْتَیْنِ مِنَ الْأبِ لا یُزادونَ عَلَی ما بَقیَ وَ لَوْ کانَ أخٌ لِأبٍ، لَمْ یُزَدْ عَلَی ما بَقیَ.»»
طریق این حدیث به معصوم علیه‌السلام، معتبر درجه یک است.
ثقةالاسلام الکلینی این حدیث را به چند طریق رویت کرده است.
از عدة من اصحابنا از سهل بن زیاد از حسن بن محبوب از علاء بن رزین و ابوایوب الخزاز و عبدالله بن بکیر از محمد بن مسلم
از امحمد بن یحیی العطار از ابن عیسی الاشعری از حسن بن محبوب از علاء بن رزین و ابوایوب الخزاز و عبدالله بن بکیر از محمد بن مسلم
که سه طریق اول به واسطه سهل بن زیاد معتبر نیست، اما سایرین، از ثقات درجه یک هستند.
شیخ‌الطائفه نیز شبیه این حدیث را به طریق خود در التهذیب و الإستبصار به احمد بن محمد بن عیسی الاشعری که معتبر درجه یک است، به باقی سند روایت کرده است.
* * *
علامه مجلسی: صحیح.
محمد بن مسلم از ابوجعفر (امام باقر) علیه‌السلام روایت کرد: «به ایشان عرض کردم: «چه می‌فرمایید درباره زنی که فوت کرد و ترک نمود همسرش و برادران و خواهران مادریش و برادران و خواهران پدریش را؟» فرمودند: «برای همسر نصف، (یعنی) سه سهم است و برای برادران و خواهران و مادریش یک‌سوم، (یعنی) دو سهم است، مرد و زن در آن برابر هستند و یک سهم باقی ماند، پس آن برای برادران و خواهران پدری است، پس برای مرد مانند بهره دو زن، چرا که سهم‌ها افزوده نمی‌شود و به یقین همسر از نصف کم‌تر نمی‌شود و نه برادران و خواهران مادری از یک‌سوم، چرا که الله عز و جل می‌فرماید: «فَإنْ کانوا أکْثَرَ مِنْ ذلِکَ فَهُمْ شُرَکاءُ فی الثُّلُثِ» و اگر یکی بود، پس برای او یک‌ششم است و این است و جز این نیست منظور الله در کلام او تعالی: «وَ إنْ کانَ رَجُلٌ یورَثُ کَلالَةً أوِ امْرَأةٌ وَ لَهُ أخٌ أوْ أُخْتٌ فَلِکُلِّ واحِدٍ مِنْهُما السُّدُسُ»، این است و جز این نیست که منظور از آن برادران و مادران خواهری به طور خاص هستند و در آخر سوره نساء فرمود: «یَسْتَفْتونَکَ قُلِ اللهُ یُفْتیکُمْ فی الْکَلالَةِ إنِ امْرُؤٌ هَلَکَ لَیْسَ لَهُ وَلَدٌ وَ لَهُ أُخْتٌ»، یعنی خواهر (یا برادر) پدری و مادری یا خواهر و (برادر) پدری، «فَلَها نِصْفُ ما تَرَکَ وَ هُوَ یَرِثُها إنْ لَمْ یَکُنْ لَها وَلَدٌ فَإنْ کانَتا اثْنَتَیْنِ فَلَهُما الثُّلُثانِ مِمّا تَرَکَ وَ إنْ کانوا إخْوَةً رِجالاً وَ نِساءً فَلِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیَیْنِ» و آن‌ها کسانی هستند که (سهم‌شان) افزوده می‌شود و کاسته می‌شود» (و نیز) فرمود: «و چنان‌چه زنی ترک کند شوهرش و دو خواهر مادریش و دو خواهر پدریش را، برای شوهر، نصف، (یعنی) سه سهم و برای دو خواهر مادریش یک‌سوم، (یعنی) دو سهم و برای دو خواهر پدریش، یک‌ششم، (یعنی) یک سهم است و چنان‌چه یکی بود، پس آن برای او است، چرا که (سهم) دو خواهر پدری زیاد نشود بر ما بقی و اگر برادر پدری باشد، افزوده نشود بر ما بقی.»»
