حدیث ۲۰۹۴

(۲۰۹۴ و ۲۷۸۰) الکافی (ح ۹۵۹۲) و التهذیب (ج ۷، ح ۱۶۷۳): عَلیُّ بْنُ إبْراهیمَ عَنْ أبیهِ عَنْ نوحِ بْنِ شُعَیْبٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ قالَ: «سَألَ ابْنُ أبی‌الْعَوْجاءِ هِشامَ بْنَ الْحَکَمِ، فَقالَ لَهُ: «أ لَیْسَ اللهُ حَکیماً؟» قالَ: «بَلَی وَ هُوَ أحْکَمُ الْحاکِمینَ.» قالَ: «فَأخْبِرْنی عَنْ قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «فَانْکِحوا ما طابَ لَکُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنی وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ فَإنْ خِفْتُمْ ألّا تَعْدِلوا فَواحِدَةً»، أ لَیْسَ هَذا فَرْضاً؟» قالَ: «بَلَی!» قالَ: «فَأخْبِرْنی عَنْ قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ لَنْ تَسْتَطیعوا أنْ تَعْدِلوا بَیْنَ النِّساءِ وَ لَوْ حَرَصْتُمْ فَلا تَمیلوا کُلَّ الْمَیْلِ»، أیُّ حَکیمٍ یَتَکَلَّمُ بِهَذا؟» فَلَمْ یَکُنْ عِنْدَهُ جَوابٌ. فَرَحَلَ إلَی الْمَدینَةِ إلَی أبی‌عَبْدِاللهِ علیه‌السلام، فَقالَ: «یا هِشامُ! فی غَیْرِ وَقْتِ حَجٍّ وَ لا عُمْرَةٍ.» قالَ: «نَعَمْ! جُعِلْتُ فِداکَ! لِأمْرٍ أهَمَّنی. إنَّ ابْنَ أبی‌الْعَوْجاءِ سَألَنی عَنْ مَسْألَةٍ لَمْ یَکُنْ عِنْدی فیها شَیْءٌ.» قالَ: «وَ ما هیَ؟»» قالَ: «فَأخْبَرَهُ بِالْقِصَّةِ. فَقالَ لَهُ أبوعَبْدِاللهِ علیه‌السلام: «أمّا قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «فَانْکِحوا ما طابَ لَکُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنی وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ فَإنْ خِفْتُمْ ألّا تَعْدِلوا فَواحِدَةً» یَعْنی فی النَّفَقَةِ وَ أمّا قَوْلُهُ: «وَ لَنْ تَسْتَطیعوا أنْ تَعْدِلوا بَیْنَ النِّساءِ وَ لَوْ حَرَصْتُمْ فَلا تَمیلوا کُلَّ الْمَیْلِ فَتَذَروها کالْمُعَلَّقَةِ» یَعْنی فی الْمَوَدَّةِ.»» قالَ: «فَلَمّا قَدِمَ عَلَیْهِ هِشامٌ بِهَذا الْجَوابِ وَ أخْبَرَهُ، قالَ: «وَ اللهِ! ما هَذا مِنْ عِنْدِکَ.»»

طریق این حدیث به معصوم علیه‌السلام، معتبر درجه یک است.
ثقةالاسلام الکلینی این حدیث را به چند طریق روایت کرده است.
از علی بن ابراهیم القمی از پدرش از نوح بن شعیب
از علی بن ابراهیم القمی از پدرش از حمد بن حسن بن علی بن یقطین
که محمد بن حسن بن علی بن یقطین از ثقات درجه دو است و سایرین، از ثقات درجه یک هستند.
شیخ‌الطائفه نیز شبیه این حدیث را به طریق خود در التهذیب و الإستبصار به ثقةالاسلام الکلینی که معتبر درجه یک است، به باقی سند روایت کرده است.
* * *
علامه مجلسی: حسن.

نوح بن شعیب و محمد بن الحسن روایت کردند: «ابن ابی‌العوجاء از هشام بن حکم سؤال کرد، پس به او گفت: «آیا الله حکیم نیست؟» گفت: «آری!» گفت: «پس خبر کن مرا از کلام او عز و جل: «فَانْکِحوا ما طابَ لَکُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنی وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ فَإنْ خِفْتُمْ ألّا تَعْدِلوا فَواحِدَةً»، آیا واجب نیست؟» گفت: «آری!» گفت: «پس خبر کن مرا از سخن او عز و جل: «وَ لَنْ تَسْتَطیعوا أنْ تَعْدِلوا بَیْنَ النِّساءِ وَ لَوْ حَرَصْتُمْ فَلا تَمیلوا کُلَّ الْمَیْلِ»، کدام حکیمی این‌گونه سخن می‌گوید؟» پس جایی نزد او نبود. پس به سوی مدینه به سوی ابوعبدالله (امام صادق) علیه‌السلام سفر کرد. پس (امام علیه‌السلام) فرمود: «ای هشام! در غیر وقت حج و عمره (آمده‌ای)». گفت: «آری! فدایتان شوم! برای کاری همت‌ کردم. به یقین ابن ابی‌العوجاء مسأله‌ای را از من سؤال کرد که جوابش نزد من نبود.» فرمود: «و آن چیست؟»» (راوی) گوید: «پس او را به داستان آگاه کرد. پس ابوعبدالله (امام صادق) علیه‌السلام به او فرمودند: «اما کلام او عز و جل: «فَانْکِحوا ما طابَ لَکُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنی وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ فَإنْ خِفْتُمْ ألّا تَعْدِلوا فَواحِدَةً» یعنی در نفقه و اما کلام او: «وَ لَنْ تَسْتَطیعوا أنْ تَعْدِلوا بَیْنَ النِّساءِ وَ لَوْ حَرَصْتُمْ فَلا تَمیلوا کُلَّ الْمَیْلِ فَتَذَروها کالْمُعَلَّقَةِ» یعنی در دوستی.»» (راوی)‌گفت: «پس هنگامی که هشام با این جواب نزد او رفت و آگاهش کرد، گفت: «قسم به الله! این از خودت نیست.»»