حدیث 1878
(1878 و 6181) الکافی (ح 8334) و التهذیب (ج 5، ح 360): بِهَذا الْإسْنادِ قالَ: «سَمِعْتُ أباعَبْدِاللهِ علیه‌السلام یَقولُ وَ سُئِلَ عَنِ الْأمْرِ بِالْمَعْروفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ أ واجِبٌ هُوَ عَلَی الْأُمَّةِ جَمیعاً؟ فَقالَ: «لا!» فَقیلَ لَهُ: «وَ لِمَ؟» قالَ: «إنَّما هُوَ عَلَی الْقَویِّ الْمُطاعِ الْعالِمِ بِالْمَعْروفِ مِنَ الْمُنْکَرِ، لا عَلَی الضَّعیفِ الَّذی لا یَهْتَدی سَبیلاً إلَی أیٍّ مِنْ أیٍّ یَقولُ مِنَ الْحَقِّ إلَی الْباطِلِ وَ الدَّلیلُ عَلَی ذَلِکَ، کِتابُ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ، قَوْلُهُ: «وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعونَ إلَی الْخَیْرِ وَ یَأْمُرونَ بِالْمَعْروفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ». فَهَذا خاصٌّ غَیْرُ عامٍّ، کَما قالَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ مِنْ قَوْمِ موسی أُمَّةٌ یَهْدونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ یَعْدِلونَ» وَ لَمْ یَقُلْ عَلَی أُمَّةِ موسَی وَ لا عَلَی کُلِّ قَوْمِهِ وَ هُمْ یَوْمَئِذٍ أُمَمٌ مُخْتَلِفَةٌ وَ الْأُمَّةُ واحِدَةٌ فَصاعِداً، کَما قالَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَ: «إنَّ إبْراهیمَ کانَ أُمَّةً قانِتاً لِلّهِ»، یَقولُ: «مُطیعاً لِلّهِ عَزَّ وَ جَلَّ» وَ لَیْسَ عَلَی مَنْ یَعْلَمُ ذَلِکَ فی هَذِهِ الْهُدْنَةِ مِنْ حَرَجٍ إذا کانَ لا قُوَّةَ لَهُ وَ لا عُذْرَ وَ لا طاعَةَ.»» قالَ مَسْعَدَةُ: «وَ سَمِعْتُ أباعَبْدِاللهِ علیه‌السلام یَقولُ: «وَ سُئِلَ عَنِ الْحَدیثِ الَّذی جاءَ عَنِ النَّبیِّ صلی‌الله‌علیه‌وآله: «إنَّ أفْضَلَ الْجِهادِ کَلِمَةُ عَدْلٍ عِنْدَ إمامٍ جائِرٍ.» ما مَعْناهُ؟» قالَ: «هَذا عَلَی أنْ یَأْمُرَهُ بَعْدَ مَعْرِفَتِهِ وَ هُوَ مَعَ ذَلِکَ یُقْبَلُ مِنْهُ وَ إلّا فَلا.»»»
طریق این حدیث به معصوم علیه‌السلام، معتبر درجه یک است.
از احادیث قبلش معلوم می‌شود که ثقةالاسلام الکلینی این حدیث را از علی بن ابراهیم القمی از هارون بن مسلم از مسعده بن صدقه روایت کرده است که همه از ثقات درجه یک هستند.
شیخ‌الطائفه نیز شبیه این حدیث را به طریق خود در التهذیب و الإستبصار به ثقةالاسلام الکلینی که معتبر درجه یک است، به باقی سند روایت کرده است.
* * *
علامه مجلسی: ضعیف.
(مسعده بن صدقه) روایت کرد: «شنیدم ابوعبدالله (امام صادق) علیه‌السلام وقتی درباره امر به معروف و نهی از منکر سؤال شد که آیا بر کل امت واجب است، فرمودند: خیر!» پس به ایشان گفته شد: «چرا؟» فرمودند: «این است و جز این نیست که آن بر توانمندی که از او اطاعت می‌شود که عالم به معروف و منکر است می‌باشد نه بر ضعیفی که راهی بر هدایت از چیزی به چیزی از حق به باطل ندارد و دلیل بر آن، کتاب الله عز و جل، سخن او: «وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعونَ إلَی الْخَیْرِ وَ یَأْمُرونَ بِالْمَعْروفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ» است. پس این خاص غیر عام است، همان طور که الله عز وجل فرمود: «وَ مِنْ قَوْمِ موسی أُمَّةٌ یَهْدونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ یَعْدِلونَ» و بر امت موسی نگفته و نه بر قومش در حالی که آن‌ها در آن هنگام امت‌های مختلفی بودند و امت یک نفر یا بیش‌تر است همان طور که الله عز و وجل فرمود: «إنَّ إبْراهیمَ کانَ أُمَّةً قانِتاً لِلّهِ» می‌فرماید: «مطیعی برای الله عز وجل» و بر کسی که آن را در این سکون از سختی بداند، هنگامی که نه قدرتی بر آن داشته باشد و نه عذری و نه طاعتی،(واجب) نیست.» مسعده گوید: «شنیدم ابوعبدالله(امام صادق) علیه‌السلام می‌فرمود: «و سؤال شد از حدیثی که از نبی صلی‌الله‌علیه‌وآله آمده: «به یقین برترین جهاد سخن عدل است که نزد حاکم ظالم گفته شود»، معنی آن چیست؟» فرمودند: «این بدان معنی است که او را امر کند، بعد از شناختنش و او مع ذلک از او می‌پذیرد وگر نه خیر.»»»