حدیث ۱۳۱۱
(۱۳۱۱، ۵۱۹۲ و ۶۴۹۳) الکافی (۴۸۱۵)، التهذیب (ج ۲، ح ۹۵۴)، الفقیه (۶۰۰)، معانی الأخبار (ص ۳۳۲) و علل الشرائع (ج ۲، ص ۳۵۴): عَلیُّ بْنُ إبْراهیمَ عَنْ أبیهِ عَنْ حَمّادِ بْنِ عیسَی وَ مُحَمَّدُ بْنُ یحْیی عَنْ أحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عیسَی وَ مُحَمَّدُ بْنُ إسْماعیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شاذانَ جَمیعاً عَنْ حَمّادِ بْنِ عیسَی عَنْ حَریزٍ عَنْ زُرارَةَ قالَ: «سَألْتُ أباجَعْفَرٍ علیه‌السلام عَمّا فَرَضَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ الصَّلاةِ. فَقالَ: «خَمْسُ صَلَواتٍ فی اللَّیْلِ وَ النَّهارِ». فَقُلْتُ: «فَهَلْ سَمّاهُنَّ وَ بَیَّنَهُنَّ فی کِتابِهِ؟» قالَ: «نَعَمْ! قالَ اللهُ تَعالَی لِنَبیِّهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله: «أقِمِ الصَّلاةَ لِدُلوکِ الشَّمْسِ إلی غَسَقِ اللَّیْلِ» وَ دُلوکُها زَوالُها، فَفیما بَیْنَ دُلوکِ الشَّمْسِ إلَی غَسَقِ اللَّیْلِ أرْبَعُ صَلَواتٍ، سَمّاهُنَّ اللهُ وَ بَیَّنَهُنَّ وَ وَقَّتَهُنَّ وَ غَسَقُ اللَّیْلِ هُوَ انْتِصافُهُ. ثُمَّ قالَ تَبارَکَ وَ تَعالَی: «وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ کانَ مَشْهوداً» فَهَذِهِ الْخامِسَةُ وَ قالَ اللهُ تَعالَی فی ذَلِکَ: «أقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَیِ النَّهارِ» وَ طَرَفاهُ الْمَغْرِبُ وَ الْغَداةُ وَ «زُلَفاً مِنَ اللَّیْلِ» وَ هیَ صَلاةُ الْعِشاءِ الْآخِرَةِ وَ قالَ تَعالَی: «حافِظوا عَلَی الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطی» وَ هیَ صَلاةُ الظُّهْرِ وَ هیَ أوَّلُ صَلاةٍ صَلّاها رَسولُ اللهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله وَ هیَ وَسَطُ النَّهارِ وَ وَسَطُ الصَّلاتَیْنِ بِالنَّهارِ صَلاةِ الْغَداةِ وَ صَلاةِ الْعَصْرِ وَ فی بَعْضِ الْقِراءَةِ: «حافِظوا عَلَی الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطی (وَ) صَلاةِ الْعَصْرِ وَ قوموا لِلّهِ قانِتینَ» قالَ: «وَ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ وَ رَسولُ اللهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله فی سَفَرِهِ، فَقَنَتَ فیها رَسولُ اللهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله وَ تَرَکَها عَلَی حالِها فی السَّفَرِ وَ الْحَضَرِ وَ أضافَ لِلْمُقیمِ رَکْعَتَیْنِ وَ إنَّما وُضِعَتِ الرَّکْعَتانِ اللَّتانِ أضافَهُما النَّبیُّ صلی‌الله‌علیه‌وآله یَوْمَ الْجُمُعَةِ لِلْمُقیمِ لِمَکانِ الْخُطْبَتَیْنِ مَعَ الْإمامِ، فَمَنْ صَلَّی یَوْمَ الْجُمُعَةِ فی غَیْرِ جَماعَةٍ، فَلْیُصَلِّها أرْبَعَ رَکَعاتٍ کَصَلاةِ الظُّهْرِ فی سائِرِ الْأیّامِ.»»
طریق این حدیث به معصوم علیه‌السلام، معتبر درجه یک است.
ثقةالاسلام الکلینی این حدیث را به چند طریق روایت کرده است.
۱. از علی بن ابراهیم القمی از پدرش از حماد بن عیسی از حریز بن عبدالله از زراره بن اعین
۲. از محمد بن یحیی العطار از ابن عیسی الاشعری از حماد بن عیسی از حریز بن عبدالله از زراره بن اعین
۳. از محمد بن اسماعیل البندقی از فضل بن شاذان از حماد بن عیسی از حریز بن عبدالله از زراره بن اعین
که همه این‌ها از ثقات درجه یک هستند.
شیخ‌الطائفه نیز شبیه این حدیث را به طریق خود در التهذیب و الإستبصار به احمد بن محمد بن عیسی الاشعری که معتبر درجه یک است، به باقی سند روایت کرده است.
شیخ صدوق هم شبیه این حدیث را به طریق خود در الفقیه به زراره بن اعین که معتبر درجه یک است، روایت کرده است.
ایشان شبیه این حدیث را در معانی الأخبار از محمد بن حسن بن احمد بن ولید از محمد بن حسن الصفار از ابن عیسی الاشعری و عبدالرحمن بن ابی‌نجران و حسین بن سعید الاهوازی از حماد بن عیسی به باقی سند نیز روایت کرده است که این‌ها هم از ثقات درجه یک هستند.
و باز ایشان شبیه این حدیث را در علل الشرائع از پدرش از سعد بن عبدالله القمی از ابن عیسی الاشعری از علی بن حدید و عبدالرحمن بن ابی‌نجران از حماد بن عیسی به باقی سند نیز روایت کرده است که هر چند علی بن حدید از ضعفا است، اما عبدالرحمن بن ابی‌نجران که هم عرض او است، از ثقات درجه یک است و سایرین هم از ثقات درجه یک هستند.
* * *
علامه مجلسی: صحیح.
* * *
مجلسی اول: الخبر صحیح بطرق متعدده عنه فی کتب الأصول المشهورة و غیرها.
زراره (بن اعین) روایت کرد: «از ابوجعفر (امام باقر) علیه‌السلام درباره آ‌چه الله عز و جل از نماز واجب کرده است، سؤال کردم. پس فرمودند: «پنج نماز در شبانه‌روز است». پس عرض کردم: «آیا آن‌ها را در کتابش نشان‌دار و تبیین نموده است؟» فرمودند: «آری! الله تعالی به نبیش صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: «أقِمِ الصَّلاةَ لِدُلوکِ الشَّمْسِ إلی غَسَقِ اللَّیْلِ» و دلوک آن، زوال آن است ، پس در بین دلوک خورشید تا غسق شب، چهار نماز است که الله آن‌ها را نشان‌دار کرده و تبیین نموده و وقت‌گذاری کرده است و غسق لیل همان نیمه آن است. سپس (الله) تبارک و تعالی فرمود: «وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ کانَ مَشْهوداً»، پس این پنجمین است و الله تعالی درباره آن فرموده است: «أقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَیِ النَّهارِ» و دو طرف آن مغرب و صبح است و «زلفا من اللیل» و آن نماز عشای آخر است و (الله) تعالی فرمود: «حافِظوا عَلَی الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطی» و آن نماز ظهر است و آن اولین نمازی است که رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله نمازگزارد و آن وسط روز است و آن وسط دو نماز در روز است، نماز صبح و نماز عصر و در بعضی قرائت‌ها: «حافِظوا عَلَی الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطی» (وَ) صَلاةِ الْعَصْرِ «وَ قوموا لِلّهِ قانِتینَ»» است.» (سپس) فرمودند: «و این آیه در روز جمعه نازل شد، در حالی که رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله در سفرشان بودند، پس رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله در آن قنوت خواند و آن را در سفر و حضر به حال خود رها کرد و برای مقیم دو رکعت اضافه نمود و این است و جز این نیست که نبی صلی‌الله‌علیه‌وآله دو رکعتی را که اضافه کردند، برای مقیم (در) روز جمعه به جای دو خطبه همراه امام است، پس کسی که روز جمعه در غیر جماعت نماز گزارد، پس آن را مانند نماز ظهر در سایر روز‌ها، چهار رکعتی نماز می‌گزارد.»»
