الحدیث 80 / 6
80/6- و عنه، قال: حدثنا محمد بن علی ماجیلویه رضی‌الله‌عنه، عن عمه محمد بن أبی‌القاسم، عن محمد بن علی الکوفی، عن أبیه، عن أبی‌المغرا[1]، عن المعلی بن خنیس، عن أبی‌عبدالله علیه‌السلام قال: «صوت جبرئیل من السماء، و صوت إبلیس من الأرض، فاتبعوا الصوت الأول، و إیاکم و الأخیر أن تفتتنوا به.»[2]
——————————
[1]. [شاید ابوالمعزی درست‌تر باشد. رک. تنقیح المقال، ج 3، فصل الکنی، ص 35. در هر صورت، این کنیه حمید بن مثنای عجلی کوفی از اصحاب امام ششم علیه‌السلام است.]
[2]. کمال الدین 2: 652 [باب 57، ح 13].
طریق این حدیث به معصوم علیه‌السلام غیر معتبر است.
این حدیث را شیخ صدوق در کتاب کمال الدین (ج 2، ص 652) از محمد بن علی ماجیلویه از عمویش، محمد بن ابی‌القاسم از ابوسمینه، محمد بن علی الکوفی از پدرش از ابوالمغراء که احتمالاً منظورش حمید بن مثنی است، از معلی بن خنیس که محمد بن علی ماجیلویه، عمویش و حمید بن مثنی، از ثقات درجه یک هستند. محمد بن علی الکوفی، اگر ابوسمینه باشد که از ضعفا و مشاهیر کذابون است و پدرش هم مجهول، لذا تا همین‌جا طریق حدیث به معصوم علیه‌السلام معتبر نیست. ناگفته نماند که این تنها حدیثی است که حقیر سراغ دارم که ابوسمینه از پدرش روایت کرده باشد، لذا ممکن است کسی ادعا کند که این محمد بن علی الکوفی، ابوسمینه نباشد. حال اگر فرض کنیم که این محمد بن علی الکوفی، ابوسمینه نیست، ابتداء مجهول است و شاید بتوان او را به واسطه محمد بن ابی‌القاسم، توثیق درجه دو کرد، اما باز هم پدرش مجهول است و در نتیجه باز هم طریق حدیث به معصوم علیه‌السلام معتبر نمی‌شود.
تا این‌جا تکلیف طریق حدیث معلوم شد که معتبر نیست، فقط به یک نکته جالب به اجمال اشاره کنم و بگذریم و آن این‌که معلی بن خنیس از افرادی است که بنا بر تحقیق، از افراد محبوب امام صادق علیه‌السلام بوده است و به دست دشمنان ایشان کشته شده و با توجه به فرمایشات امام علیه‌السلام بعد از کشته شدن او، قاعدتاً فردی عاقبت به خیر بوده است، اما بنا بر شواهد قرائن بسیار، در نقل حدیث دقت لازم را نداشته است. إن شاء الله دوستان مطلب مربوط به او را در ضمیمه قرار خواهند داد.
در این حدیث غیر معتبر، صوت اول را از جانب جبرئیل علیه‌السلام و از آسمان می‌داند و صوت دوم را از جانب ابلیس و زمینی. سپس تأکید دارد که صدای اول را بگیرید و از صدای بعدی، پرهیز کنید که مبادا شما را به فتنه گرفتار کند.
با این‌که طریق این حدیث هم غیر معتبر است، اما چند نکته‌ای درباره این حدیث عرض کنم.
1- در این حدیث گوینده ندای اول و دوم، به همراه مبدء نشر آن معرفی شده است. گوینده ندای اول، جبرئیل علیه‌السلام و مبدء نشر آن آسمان و گوینده صدای دوم، ابلیس و مبدء نشر آن، زمین معرفی شده است. در مورد گوینده صدای دوم و مبدء نشر آن روایات معتبری هست که مطلب این حدیث را تأیید می‌کند و ما بعضی از آن‌ها را پیش از این روایت کردیم، اما در مورد صدای اول، وضع کمی متفاوت است. این‌که مبدء صدای اول از آسمان است، مؤیداتی دارد که در روایات قبلی هم دیدیم، اما این‌که گوینده آن جبرئیل علیه‌السلام باشد، حقیر روایت معتبر یا قرینه‌ای که مؤید قطعی این مطلب باشد، سراغ ندارم و اگر شما موردی سراغ دارید، بفرمایید تا بررسی کنیم. باز هم تأکید می‌کنم، روایت معتبری سراغ ندارم، نَه این‌که روایتی نیست.
2- نکته آخر روایت هم که می‌گوید صدای اول را تبعیت کنید و مراقب باشید که صدای دوم، شما را به شک و تردید نیاندازد، کاملاً قابل قبول است و همه احادیث معتبر ما که بعضی از آن‌ها را پیش از روایت کردیم، نشان از این دارد که ابتدا صدای حقیقت از آسمان شنیده می‌شود و صدای شیطان بعد از آن و برای ایجاد شک و تردید بلند خواهد شد.