الحدیث 59 / 5
59/5- عنه، قال: حدثنا یوسف بن یعقوب، عن محمد بن أبی‌بکر المقری، عن نعیم بن سلیمان، عن لیث، عن مجاهد، عن ابن عباس فی قوله عز و جل: لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکونَ قال: لا یکون ذلک حتی لا یبقی یهودی و لا نصرانی و لا صاحب ملة إلا صار إلی[1] الإسلام، حتی تأمن الشاة و الذئب و البقرة و الأسد و الإنسان و الحیة [و] حتی لا تقرض الفأرة[2] جرابا، و حتی توضع الجزیة و یکسر الصلیب و یقتل الخنزیر و (هو) قوله تعالی: لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکونَ و ذلک یکون عند قیام القائم علیه‌السلام.[3]
——————————
[1]. در مأخذ: دخل فی.
[2]. [در مأخذ: فأرة.]
[3]. تأویل الآیات الظاهرة 2: 689 [ح 9].
طریق این حدیث به معصوم علیه‌السلام غیر معتبر است.
این حدیث را سید شرف‌الدین، علی الحسینی الاسترآبادی در کتاب تأویل الآیات (ص 663) از کتاب محمد بن عباس بن ماهیار از یوسف بن یعقوب از محمد بن ابی‌بکر المقری از نعیم بن سلیمان از لیث از مجاهد از عبدالله بن عباس روایت کرده است که سه اشکال سندی بر آن وارد است. اول این‌که بیش‌تر رجال سند این حدیث، مجهول هستند. ثانیاً در حدیث شاره 59 گفتیم که انتساب تفسیر محمد بن عباس بن ماهیار که نزد سید شرف‌الدین بوده، به محمد بن عباس بن ماهیار، نامعلوم است. ثالثاً، این گزارش از قول ابن عباس است و نَه معصوم که البته اگر دو اشکال قبلی وارد نبود، می‌شد برای این مورد اخیر توجیهاتی مطرح کرد و درباره آن بحث کرد.
خلاصه این‌که طریق این حدیث به معصوم علیه‌السلام معتبر نیست.
این حدیث، چند بند دارد و هر چند معتبر نیست، اما چند نکته‌ای را درباره آن عرض می‌کنم.
1- فراز اول که درباره مسلمان شدن همه مردم، در عصر امام عصر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف است که پیش از این درباره آن صحبت کردیم و با توجه به غیر معتبر بودن این حدیث، تا این‌جا دلیلی بر آن نداریم.
2- حقیر متوجه نشدم که امنیت گوسفند و گرگ و گاو و شیر و انسان و مار، چه ربطی به مسلمان شدن یهود و نصاری و مردم سایر ادیان دارد. البته ممکن است کسی بگوید این فراز امنیت، باز آن فراز مسلمان شدن، مستقل است که هر چند این ادعا با سیاق عبارات گزارش هماهنگ نیست، اما بر فرض قبول، مشکل سوم پیش می‌آید.
3- اقتضای الهی برای زنده بودن حیوانات آن است که بعضی از بعضی دیگر ارتزاق کنند. مثلاً گرگ از بعضی حیوانات مانند گوسفند و گاو. یا شیر از دیگر حیوانات. یا انسان از حیوانات حلال‌گوشت مانند گاو و گوسفند که این حدیث از آن‌ها نام برده شده است. نمی‌دانم همه حیوانات، اعم از گرگ و شیر و شاید هم انسان، قرار است در آن زمان، گیاه‌خوار شوند؟! البته ممکن است کسی بگوید امام در صدد بیان امنیت بالا در آن زمان هستند که با توجه به عبارت «حتی لا تقرض الفأرة جرابا» که در انتهای این مطلب آمده است، اما باز هم خالی از وجه نیست.
4- در آن زمان قرار است نسل خوک‌ها از زمین برداشته شود؟ این از عجایب است که قرار باشد مخلوقی از مخلوقات الله تعالی را منقرض کنند. مگر کسی بگوید منظور از خوک در این روایت، انسان‌های خوک‌صفت هستند.
5- اشکالات و ابهامات دیگری هم هست که خودتان مباحثه کنید.