الحدیث 5 / 2
2/5- محمد بن یعقوب: عن علی بن إبراهیم، عن أبیه، عن ابن أبی‌عمیر، عن منصور بن یونس، عن إسماعیل بن جابر، عن أبی‌خالد، عن أبی‌جعفر علیه‌السلام[1] فی قول الله عز و جل: فَاسْتَبِقوا الْخَیْراتِ، أیْنَ ما تَکونوا یَأْتِ بِکُمُ اللهُ جَمیعاً [قال]: « [الخیرات: الولایة، و قوله تبارک و تعالی]: أیْنَ ما تَکونوا یَأْتِ بِکُمُ اللهُ جَمیعاً یعنی أصحاب القائم علیه‌السلام الثلاث مائة و البضعة عشر [رجلا].» قال: « [و] هم- و الله- الأمة المعدودة.» قال: «یجتمعون و الله فی ساعة واحدة قزع کقزع الخریف.»[2]
—————————————-
[1]. در متن: أبی‌عبدالله علیه‌السلام.
[2]. روضه کافی: 313 [ح 487].
طریق این حدیث به معصوم علیه‌السلام، معتبر درجه یک است.
این حدیث را ثقةالاسلام الکلینی در الکافی (ح 15302)، از علی بن ابراهیم از پدرش از ابن ابی‌عمیر از منصور بن یونس بزرج از اسماعیل بن جابر الجعفی از ابوخالد الکابلی روایت کرده است که همه از ثقات درجه یک هستند. در نتیجه، طریق این حدیث به معصوم علیه‌السلام معتبر درجه یک است.
علامه مجلسی طریق این حدیث را در کتاب مرآة العقول (ج 26، ص 412)، حسن أو موثق می‌داند.
شش نکته درباره این حدیث به ذهنم می‌رسد که چند نکته را توضیح داده و چند مورد را هم به آینده موکول می‌کنم.
1- در این روایات، امام علیه‌السلام یکی از تأویل‌های آیه 145 سوره بقره را بیان می‌فرمایند و بخش‌هایی از آن را توضیح می‌فرمایند.
2- در این روایت تصریح شده است که منظور از خیرات ولایت است. البته با توجه به قواعد کلی تفسیر قرآن، باید گفت که امام علیه‌السلام یکی از مصادیق خیرات را معرفی کرده‌اند که ولایت است و باید در آن مانند سایر خیرات، پیشی گرفت و در کسب و تقویت آن تلاش بسیار کرد.
3- در این مورد خاص خیرات که ولایت است، آن دسته‌ای را که الله تبارک و تعالی بر این خیرات جمع می‌کند، اصحاب امام عصر ما عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف هستند که طبق این روایت معتبر کمی بیش از سیصد و ده نفر معرفی می‌شود و خواهیم دید که این تعداد، در روایات معتبر دیگر به طور دقیق مشخص می‌شوند. این‌که این تعداد به طور دقیق چند نفر است و چه ویژگی‌هایی دارند و این‌که چرا این مقدارِ اندک هستند و از این دست سؤالات، بعدها و در ضمن سایر روایات، صحبت خواهیم کرد.
4- امام علیه‌السلام در ادامه می‌فرمایند که امة معدودة این افراد هستند. امة معدودة اشاره به آیه 9 سوره هود است که مرحوم علامه بحرانی، همین حدیث را ذیل این آیه روایت کرده‌اند که این مورد را در آن‌ها توضیح خواهیم داد.
5- ساعة، از ریشه سوع، به معنای مطلق زمان و وقت است. این کلمه در آیات و روایات ما معمولا به همین معنای زمان است و البته گاهی نیز در معانی دیگری هم به کار می‌رود که بعضا معنای اصطلاحی است. مثلاً مرحوم ثقةالاسلام الکلینی، در الکافی (ح 2975)، از علی بن ابراهیم القمی از پدرش از ابن ابی‌عمیر و نیز از احمد بن ادریس القمی از محمد بن عبدالجبار از صفوان بن یحیی از ابوایوب الخزاز از ابوبصیر الاسدی که همه از ثقات درجه یک هستند، آورده است که امام صادق علیه‌السلام فرمودند: «مَنْ عَمِلَ سَیِّئَةً، أُجِّلَ فیها سَبْعَ ساعاتٍ مِنَ النَّهارِ. فَإنْ قالَ: «أسْتَغْفِرُ اللهَ الَّذی لا إلهَ إلّا هُوَ الْحَیُ الْقَیّومُ»، ثَلاثَ مَرّاتٍ، لَمْ تُکْتَبْ عَلَیْهِ.» در این روایت، ساعات به معنای نوبت، فرصت و مهلت است. البته می‌توان گفت هفت زمان یا فرصت به او داده می‌شود که عملاً همان معنای اصطلاحی را دارد که عرض کردم.علامه مجلسی طریق این حدیث الکافی را در کتاب مرآة العقول (ج 11، ص 307)، صحیح می‌داند.
6- عبارت آخر امام علیه‌السلام هم مثلی عربی است. یعنی همان‌گونه که ابرهای پاییزی، البته نَه پاییز گیلان و مازنداران یا بعضی شهرهای حومه مدیترانه، بلکه پاییز شهرهایی مانند مکه و مدینه و بسیاری شهرهای عراق که پراکنده و بی‌بار هستند و نه سایه به درد بخوری دارند و نه انتظار بارش از آن‌ها می‌رود، اصحاب امام عصر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف هم این‌گونه‌اند، یعنی در اطراف و اکناف عالم پراکنده‌اند و کاری که کارستان باشد، انجام نمی‌دهند یا نمی‌توانند انجام دهند، اما الله تعالی به یک باره آن‌ها را کنار هم جمع می کند تا کاری کنند کارستان که همان یاری امام قائم عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف است.
7- در این روایت تعداد اصحاب امام علیه‌السلام، الثلاث مائة و البضعة عشر رجلا مشخص شده است که البته در بعضی نسخ، «رجلا» نیست. سؤالی که بعضاً مطرح می‌شود این‌که آیا در بین این افراد هیچ زنی وجود ندارد؟! و همه مرد هستند. آقایان توضیحات و توجیهاتی داشته‌اند که هر چند خالی از وجه نیست، اما برای حقیر، مشت پر کن هم نبوده است و أن شاء اله ذیل حدیث شماره 9، مطالبی را عرض خواهم کرد که امیدوارم مفید باشد.
ابوجعفر (امام باقر) علیه‌السلام درباره کلام الله عز و جل: «فَاسْتَبِقوا الْخَیْراتِ أیْنَ ما تَکونوا یَأْتِ بِکُمُ اللهُ جَمیعاً» فرمودند: «خیرات، ولایت است و کلام او تبارک و تعالی: «أیْنَ ما تَکونوا یَأْتِ بِکُمُ اللهُ جَمیعاً»، یعنی اصحاب قائم علیه‌السلام، (که) سیصد و ده و اَندی فرد هستند.» (سپس) فرمودند: «و قسم به الله! آن‌ها (همان) امت معدوده هستند.» (سپس در ادامه فرمودند: «قسم به الله! جمع می‌شوند در زمانی مشخص، پاره پاره، مانند پاره‌های ابر پاییزی».