4 / 4 دوست و دشمن هر فرد

4/4- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا علیه‌السلام یَقُولُ صَدِیقُ کُلِّ امْرِئٍ عَقْلُهُ وَ عَدُوُّهُ جَهْلُهُ.

طریق این حدیث به معصوم علیه‌السلام معتبر درجه یک است.
محمد بن یحیی العطار، احمد بن محمد بن عیسی، حسن بن علی بن فضال و حسن بن جهم از ثقات درجه یک هستند.
* * *
علامه مجلسی: موثق و لا یقصر عن الصحیح.

حسن بن جهم گوید: از امام رضا علیه‌السلام شنیدم می فرمود: دوست هر مردی عقل او است و دشمنش جهل خود او.
(بر اساس ترجمه آیت‌الله کمره‌ای)

و المراد بالعقل هنا کماله بأحد المعانی السابقة.

– این روایت نیز در کنار بسیاری از آیات قرآن و روایات صادره از معصومین علیهم‌السلام بیانگر اهمیت تعقل و پرهیز از جهل است، چرا که تعقل باعث کسب همه خوبی‌ها است که نتیجتاً موجب هدایت و رستگاری انسان است و جهل که در این‌جا عدم تعقل است، موجب محرومیت از کسب خوبی‌ها و در نتیجه عدم هدایت و رستگاری است.

– «جهل» در چند معنا به کار می‌رود. از جمله در مقابل «علم» که در این صورت به معنای «نادانی» است و گاهی نیز در مقابل «عقل» قرار می‌گیرد که در این صورت به معنای «عدم تعقل» است. در ادبیات قرآنی و روایی ما، جهالت معمولاً در مقابل تعقل قرار دارد.

– آن‌گاه که «جهل» در مقابل «عقل» قرار می‌گیرد، یکی از مصادیقش تعصب‌های بی‌جا و نادرست است که عقل را از کار می‌اندازد و انسان را هر چند دارای علم زیادی باشد، گرفتار گمراهی می‌کند. ظاهرا این جهل، همان است که بسیاری از افراد به ظاهر عاقل نیز گرفتار آن می‌شوند و متوجه نیستند. کما این‌که در ایام رسالت حضرت رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله، جمعی از به ظاهر عقلای عرب، از قریش و غیر آن، به جهت تعصب‌های بی‌جا و کورکورانه و یا به خطر افتادن مصالح، با همه جایگاه علمی که داشتند، جهل بر عقلشان پوششی افکند و موجب آن شد که در مقابل حضرت رسول الله قرار گیرند. این سخن کفار و مشرکین که به پیامبران خود می‌گفتند: «وَجَدْنا آباءَنا لَها عابِدِین» ، از مصادیق همین «جهل» است. لازم به ذکر است که «آباءنا» در در این آیه و بسیاری جاهای دیگر، فقط به معنای پدران نیست، بلکه شال پدران و مادران، آباء و اجداد، بزرگان، دانشمندان و خلاصه همه افرادی که انسان آن‌ها را بزرگ و دل‌سور خود می‌داند، هستند که در این باره مفصلاً صحبت خواهیم کرد.

حسن بن جهم روایت کرد: «شنیدم (امام) رضا علیه‌السلام می‌فرمودند: «دوست هر فردی عقل او است و دشمنش جهل او.»»