حدیث 16-9
(9-16 و 10221) الفقیه (ح 4932)، عیون أخبار الرضا علیه‌السلام (ج 1، ص 285)، علل الشرائع (ج 2، ص 391) و الکافی (ح 2466): رَوَی عَبْدُالْعَظیمِ بْنُ عَبْدِاللهِ الْحَسَنیُّ عَنْ أبی‌جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلیٍّ الرِّضا علیه‌السلام عَنْ أبیهِ علیه‌السلام قالَ سَمِعْتُ أبی، موسَی بْنَ جَعْفَرٍ علیه‌السلام یَقولُ: «دَخَلَ عَمْرو بْنُ عُبَیْدٍ الْبَصْریُّ عَلَی أبی‌عَبْدِاللهِ علیه‌السلام، فَلَمّا سَلَّمَ وَ جَلَسَ تَلا هَذِهِ الْآیَةَ: «الَّذینَ یَجْتَنِبونَ کَبائِرَ الْإثْمِ» ثُمَّ أمْسَکَ. فَقالَ أبوعَبْدِاللهِ علیه‌السلام: «ما أسْکَتَکَ؟» قالَ: «أُحِبُّ أنْ أعْرِفَ الْکَبائِرَ مِنْ کِتابِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ.» فَقالَ: «نَعَمْ! یا عَمْرو! أکْبَرُ الْکَبائِرِ الشِّرْکُ بِاللهِ، یَقولُ اللهُ تَبارَکَ وَ تَعالَی: «إنَّ اللهَ لا یَغْفِرُ أنْ یُشْرَکَ بِهِ» وَ یَقولُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ إنَّهُ مَنْ یُشْرِکْ بِاللّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللهُ عَلَیْهِ الْجَنَّةَ وَ مَأْواهُ النّارُ وَ ما لِلظّالِمینَ مِنْ أنْصارٍ» وَ بَعْدَهُ الْیَأْسُ مِنْ رَوْحِ اللهِ، لِأنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقولُ: «إنَّهُ لا یَیْأسُ مِنْ رَوْحِ اللهِ إلّا الْقَوْمُ الْکافِرونَ». ثُمَّ الْأمْنُ مِنْ مَکْرِ اللهِ، لِأنَّ اللهَ تَعالَی یَقولُ: «فَلا یَأْمَنُ مَکْرَ اللهِ إلّا الْقَوْمُ الْخاسِرونَ» وَ مِنْها عُقوقُ الْوالِدَیْنِ، لِأنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ الْعاقَّ جَبّاراً شَقیّاً فی قَوْلِهِ تَعالَی «وَ بَرّاً بِوالِدَتی وَ لَمْ یَجْعَلْنی جَبّاراً شَقیّاً» وَ قَتْلُ النَّفْسِ «الَّتی حَرَّمَ اللهُ» تَعالَی «إلّا بِالْحَقِّ»، لِأنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقولُ: «وَ مَنْ یَقْتُلْ مُؤْمِناً مُتَعَمِّداً فَجَزاؤُهُ جَهَنَّمُ خالِداً فیها» إلَی آخِرِ الْآیَةِ وَ قَذْفُ الْمُحْصَناتِ، لِأنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقولُ: «إنَّ الَّذینَ یَرْمونَ الْمُحْصَناتِ الْغافِلاتِ الْمُؤْمِناتِ لُعِنوا فی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظیمٌ» وَ أکْلُ مالِ الْیَتیمِ ظُلْماً لِقَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «إنَّ الَّذینَ یَأْکُلونَ أمْوالَ الْیَتامی ظُلْماً إنَّما یَأْکُلونَ فی بُطونِهِمْ ناراً وَ سَیَصْلَوْنَ سَعیراً» وَ الْفِرارُ مِنَ الزَّحْفِ، لِأنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقولُ: «وَ مَنْ یُوَلِّهِمْ یَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إلّا مُتَحَرِّفاً لِقِتالٍ أوْ مُتَحَیِّزاً إلی فِئَةٍ فَقَدْ باءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللهِ وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصیرُ» وَ أکْلُ الرِّبا، لِأنَّ اللهَ تَعالَی یَقولُ: «الَّذینَ یَأْکُلونَ الرِّبا لا یَقومونَ إلّا کَما یَقومُ الَّذی یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطانُ مِنَ الْمَسِ» وَ یَقولُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «یا أیُّها الَّذینَ آمَنوا اتَّقوا اللهَ وَ ذَروا ما بَقیَ مِنَ الرِّبا إنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ. فَإنْ لَمْ تَفْعَلوا فَأْذَنوا بِحَرْبٍ مِنَ اللهِ وَ رَسولِهِ» وَ السِّحْرُ، لِأنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقولُ: «وَ لَقَدْ عَلِموا لَمَنِ اشْتَراهُ ما لَهُ فی الْآخِرَةِ مِنْ خَلاقٍ» وَ الزِّنا، لِأنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقولُ: «وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ یَلْقَ أثاماً یُضاعَفْ لَهُ الْعَذابُ یَوْمَ الْقیامَةِ وَ یَخْلُدْ فیهِ مُهاناً إلّا مَنْ تابَ وَ آمَنَ» الْآیَةَ وَ الْیَمینُ الْغَموسُ، لِأنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقولُ: «إنَّ الَّذینَ یَشْتَرونَ بِعَهْدِ اللهِ وَ أیْمانِهِمْ ثَمَناً قَلیلاً أولئِکَ لا خَلاقَ لَهُمْ فی الْآخِرَةِ» الْآیَةَ وَ الْغُلولُ قالَ اللهُ تَعالَی: «وَ مَنْ یَغْلُلْ یَأْتِ بِما غَلَّ یَوْمَ الْقیامَةِ» وَ مَنْعُ الزَّکاةِ الْمَفْروضَةِ، لِأنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقولُ: «یَوْمَ یُحْمی عَلَیْها فی نارِ جَهَنَّمَ فَتُکْوی بِها جِباهُهُمْ وَ جُنوبُهُمْ وَ ظُهورُهُمْ هذا ما کَنَزْتُمْ لِأنْفُسِکُمْ فَذوقوا ما کُنْتُمْ تَکْنِزونَ» وَ شَهادَةُ الزّورِ وَ کِتْمانُ الشَّهادَةِ، لِأنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقولُ: «وَ مَنْ یَکْتُمْها فَإنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ» وَ شُرْبُ الْخَمْرِ، لِأنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ عَدَلَ بِها عِبادَةَ الْأوْثانِ وَ تَرْکُ الصَّلاةِ مُتَعَمِّداً أوْ شَیْئاً مِمّا فَرَضَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ، لِأنَّ رَسولَ اللهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله قالَ: «مَنْ تَرَکَ الصَّلاةَ مُتَعَمِّداً، فَقَدْ بَرِئَ مِنْ ذِمَّةِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ذِمَّةِ رَسولِهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله» وَ نَقْضُ الْعَهْدِ وَ قَطیعَةُ الرَّحِمِ، لِأنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقولُ: «أولئِکَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سوءُ الدّار»»». قالَ: «فَخَرَجَ عَمْرو بْنُ عُبَیْدٍ وَ لَهُ صُراخٌ مِنْ بُکائِهِ وَ هُوَ یَقولُ: «هَلَکَ مَنْ قالَ بِرَأْیِهِ وَ نازَعَکُمْ فی الْفَضْلِ وَ الْعِلْمِ.»»
طریق این حدیث به معصوم علیه‌السلام، معتبر درجه یک است.
شیخ صدوق این حدیث را به طریق خود در الفقیه به عبدالعظیم الحسنی که معتبر مشروط است، روایت کرده است.
ایشان شبیه این حدیث را از محمد بن موسی بن متوکل از علی بن حسین السعدآبادی از احمد به محمد البرقی نیز روایت کرده است که همان طریق اول الفقیه است.
ثقةالاسلام الکلینی نیز شبیه این حدیث را از عدة من اصحابنا از احمد به محمد البرقی به باقی سند نیز روایت کرده است.
* * *
علامه مجلسی: صحیح.
عبدالعظیم الحسنی از ابوجعفر، محمد بن علی الرضا (امام جواد) علیه‌السلام به واسطه پدرشان روایت کرد که موسی بن جعفر (امام کاظم) علیه‌السلام فرمودند: «عمرو بن عبید البصری بر ابوعبدالله (امام صادق) علیه‌السلام وارد شد، پس هنگامی که سلام کرد و نشست، این آیه را تلاوت کرد: «الَّذینَ یَجْتَنِبونَ کَبائِرَ الْإثْمِ»، سپس (از خواندن ادامه آیه) خودداری کرد. پس ابوعبدالله (امام صادق) علیه‌السلام به او فرمودند: «چرا ساکت شدی؟» گفت: «دوست دارم گناهان کبیره را از کتاب الله عز و جل بشناسم.» پس فرمودند: «آری! ای عمرو! بزرگ‌ترین گناهان کبیره، شریک قرار دادن به الله است، الله تبارک و تعالی می‌فرماید: «إنَّ اللهَ لا یَغْفِرُ أنْ یُشْرَکَ بِهِ» الله می‌فرماید: «إنَّهُ مَنْ یُشْرِکْ بِاللّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللهُ عَلَیْهِ الْجَنَّةَ وَ مَأْواهُ النّارُ وَ ما لِلظّالِمینَ مِنْ أنْصارٍ» و بعد آن مأیوس شدن از اثر الله است، برای آن‌که الله عز و جل می‌فرماید: «إنَّهُ لا یَیْأسُ مِنْ رَوْحِ اللهِ إلّا الْقَوْمُ الْکافِرونَ». سپس در امان بودن از نقشه الله است، برای آن‌که الله عز و جل می‌فرماید: «فَلا یَأْمَنُ مَکْرَ اللهِ إلّا الْقَوْمُ الْخاسِرونَ» و از جمله آن‌ها عاق والدین است، برای آن‌که الله عز و جل در سخنش تعالی: «وَ بَرّاً بِوالِدَتی وَ لَمْ یَجْعَلْنی جَبّاراً شَقیّاً» عاق (والدین) را جبار بدسرانجام قرار داد و (هم‌چنین) کشتن فردی که الله آن را حرام نموده، مگر به حق، به جهت آن‌که الله عز و جل می‌فرماید: «وَ مَنْ یَقْتُلْ مُؤْمِناً مُتَعَمِّداً فَجَزاؤُهُ جَهَنَّمُ خالِداً فیها» الی آخر آیه و (نیز) قذف زنان شوهردار، زیرا الله عز و جل می‌فرماید: «إنَّ الَّذینَ یَرْمونَ الْمُحْصَناتِ الْغافِلاتِ الْمُؤْمِناتِ لُعِنوا فی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظیمٌ» و خوردن مال یتیم از روی ظلم، برای (این) کلام الله عز و جل: «إنَّ الَّذینَ یَأْکُلونَ أمْوالَ الْیَتامی ظُلْماً إنَّما یَأْکُلونَ فی بُطونِهِمْ ناراً وَ سَیَصْلَوْنَ سَعیراً» و فرار از جهاد، زیرا الله عز و جل می‌فرماید: «وَ مَنْ یُوَلِّهِمْ یَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إلّا مُتَحَرِّفاً لِقِتالٍ أوْ مُتَحَیِّزاً إلی فِئَةٍ فَقَدْ باءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللهِ وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصیرُ» و ربا خواری، چرا که الله تعالی می‌فرماید: «الَّذینَ یَأْکُلونَ الرِّبا لا یَقومونَ إلّا کَما یَقومُ الَّذی یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطانُ مِنَ الْمَسِ» و (نیز) الله عز و جل می‌فرماید: «یا أیُّها الَّذینَ آمَنوا اتَّقوا اللهَ وَ ذَروا ما بَقیَ مِنَ الرِّبا إنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ. فَإنْ لَمْ تَفْعَلوا فَأْذَنوا بِحَرْبٍ مِنَ اللهِ وَ رَسولِهِ» و سحر، زیرا الله عز و جل می‌فرماید: «وَ لَقَدْ عَلِموا لَمَنِ اشْتَراهُ ما لَهُ فی الْآخِرَةِ مِنْ خَلاقٍ» و زنا، زیرا الله عز و جل می‌فرماید: «وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ یَلْقَ أثاماً یُضاعَفْ لَهُ الْعَذابُ یَوْمَ الْقیامَةِ وَ یَخْلُدْ فیهِ مُهاناً إلّا مَنْ تابَ وَ آمَنَ» و سوگند دروغ، چرا که الله عز و جل می‌فرماید: «إنَّ الَّذینَ یَشْتَرونَ بِعَهْدِ اللهِ وَ أیْمانِهِمْ ثَمَناً قَلیلاً أولئِکَ لا خَلاقَ لَهُمْ فی الْآخِرَةِ» و خیانت، زیرا الله تعالی می‌فرماید: «وَ مَنْ یَغْلُلْ یَأْتِ بِما غَلَّ یَوْمَ الْقیامَةِ» و منع زکات واجب، چرا که الله عز و جل می‌فرماید: «یَوْمَ یُحْمی عَلَیْها فی نارِ جَهَنَّمَ فَتُکْوی بِها جِباهُهُمْ وَ جُنوبُهُمْ وَ ظُهورُهُمْ هذا ما کَنَزْتُمْ لِأنْفُسِکُمْ فَذوقوا ما کُنْتُمْ تَکْنِزونَ» و شهادت دروغ و کتمان شهادت، زیرا الله عز و جل می‌فرماید: «وَ مَنْ یَکْتُمْها فَإنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ» و شرب خمر، چرا که الله عز و جل آن را معادل بندگی بت‌ها قرار داده است و ترک نماز از روی عمد یا هر آن چه الله آن را واجب نموده، چرا که رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: «هر که نماز را از روی عمد ترک کند، از ذمه الله و رسولش صلی‌الله‌علیه‌وآله دور شده» و پیمان شکنی و قطع رحم کردن، زیرا الله عز و جل می‌فرماید: «أولئِکَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سوءُ الدّار»»». (راوی) گوید: «پس عمرو بن عبید در حالی که از گریه شیون می‌کرد، خارج شد و می‌گفت: «هر که به رأی خویش سخن گوید و با شما در فضل و علم منازعه کند، هلاک شده است.»»