حدیث 975
975- 3-[1] وَ عَنْهُ عَنْ عُثْمانَ بْنِ عیسَی عَنْ سَماعَةَ عَنْ أبیعَبْدِاللهِ ع قالَ: مَنْ نَسی مَسْحَ رَأْسِهِ أوْ قَدَمَیهِ أوْ شَیئاً مِنَ الْوُضوءِ الَّذی ذَکَرَهُ اللهُ تَعالَی فی الْقُرْآنِ- کانَ عَلَیهِ إعادَةُ الْوُضوءِ وَ الصَّلاةِ.
——————————
[1]– التهذیب 1- 102- 266، و فی التهذیب 2- 200- 786. و أورده فی الحدیث 5 من الباب 35 من هذه الأبواب.
طریق این حدیث به معصوم علیهالسلام معتبر درجه یک است.
شیخ الطائفه این حدیث را به طریق خود در التهذیب و الإستبصار به حسین بن سعید الاهوازی که معتبر درجه یک است، از عثمان بن عیسی از سماعه بن مهران روایت کرده است که همه از ثقات درجه یک هستند.
* * *
علامه مجلسی: موثق (مل).
در این حدیث آمده است که اگر کسی مسح بر سر، یا دو قدم یا چیزی از وضو را که الله تعالی در قرآن ذکر کرده است، فراموش کرد، باید هم وضو را اعاده کند و هم نماز را.
اما نکات این حدیث؛
1. آیا مسح که برای سر آمده است، به پا هم بر میگردد و از این حدیث میتوان نتیجه گرفت که پا را هم باید مسح کرد ، یا همانگونه که مسح به «شیئا من الوضوء» ربطی ندارد، پا را هم شامل نمیشود؟ از این روایت نمیتوان مطلب قطعی در این مورد در آورد و تا اینجا هم به مطلب قطعی نرسیدیم، لذا فعلا این سؤال را نگه دارید، تا بالاخره ببینیم به چه میرسیم.
2. یکی از تفاوتهای این روایت، با روایت قبلی این است که تکلیف همه ارکان وضو را روشن میکند که همه ارکان وضو که در آیه آمده بود، باید شکل بگیرد تا وضو محقق شود و فرقی بین مسح سر و سایر ارکان وضو نیست. البته هنوز ترتیب و موالات را نمیدانیم و اگر روایت معتبری نیافتیم، نمیتوانیم به آن حکم کنیم، چرا که موالات در آیه اصلا نیست و ظهور اولیه «واو» هم در عطف است و برای ترتیب، قرینه لازم است که نَه در آیه بود و نَه در احادیثی که تا اینجا روایت کردیم. تا ببینیم، بعدا به چه میرسیم.
3. نکته دیگر در باب «إعادة الوضوء» است. ارتکاز بنده این است که «إعادة الوضوء» ظهور در تجدید وضو از ابتدا دارد و نَه تکمیل قسمت یا قسمتهای فراموش شده، لذا کسانی که با من موافق هستند، تکلیف روایت قبل هم برایشان روشن میشود که تنها مسح سر کفایت نمیکند و باید از اول وضو بگیرد و نماز را اعاده کند. البته این هم فعلا جمعبندی موقت است، تا ببینیم بعدا تغییر میکند یا خیر.
4. نکته دیگر اینکه این روایت اطلاق دارد که نماز با وضوی ناقص، قبول نیست، لذا هم شامل وسط نماز میشود، هم پایان نماز و هم نمازی که وقتش گذشته است، در همه این احوال، اگر متوجه شد که بخشی از وضو را فراموش کرده است، باید از ابتدا وضو بگیرد و نماز را اعاده کند، مگر در آینده، در ابواب وضو، یا کتاب الصلاة، معلوم شود که موردی استثنا شده است و نیازی به اعاده نیست.
5. در نهایت اینکه به نظر حقیر، «عَلَیهِ إعادَةُ الْوُضوءِ وَ الصَّلاةِ»، ظهور در این دارد که این امر، امر وجوبی است، مگر بعدا معلوم شود که این برداشت ما درست نبوده است.