الحدیث 54 / 4
54/4- العیاشی، بإسناده: عن عبدالأعلی الحلبی، قال: قال أبوجعفر علیهالسلام: «یکون لصاحب هذا الأمر غیبة فی بعض [هذه] الشعاب»- ثم أومأ بیده إلی ناحیة ذی طوی- «… حتی إذا کان قبل خروجه بلیلتین انتهی المولی الذی یکون بین یدیه حتی یلقی بعض أصحابه فیقول: کم أنتم هاهنا؟ فیقولون: نحو من أربعین رجلا، فیقول: کیف أنتم لو قد رأیتم صاحبکم؟ فیقولون: و الله لو یأوی بنا الجبال لأویناها معه. ثم یأتیهم من القابل[1] فیقول [لهم]: أشیروا إلی ذوی شأنکم[2] و أخیارکم عشرة[3]، فیشیرون له [إلیهم]، فینطلق بهم حتی یأتوا[4] صاحبهم، و یعدهم إلی اللیلة التی تلیها.» ثم قال أبوجعفر علیهالسلام: « [و الله] لکأنی أنظر إلیه و قد أسند ظهره إلی الحجر، ثم ینشد الله حقه، ثم یقول: یا أیها الناس من یحاجنی فی الله فأنا أولی [الناس] بالله، و من یحاجنی فی آدم، فأنا أولی [الناس] بآدم علیهالسلام، یا أیها الناس من یحاجنی فی نوح، فأنا أولی بنوح علیهالسلام، یا أیها الناس من یحاجنی فی إبراهیم، فأنا أولی بإبراهیم علیهالسلام، یا أیها الناس من یحاجنی فی موسی، فأنا أولی الناس بموسی علیهالسلام، یا أیها الناس من یحاجنی فی عیسی، فأنا أولی الناس بعیسی علیهالسلام، یا أیها الناس من یحاجنی فی محمد، فأنا أولی الناس بمحمد صلیاللهعلیهوآلهوسلم، یا أیها الناس من یحاجنی فی کتاب الله، فأنا أولی الناس بکتاب الله. ثم ینتهی إلی المقام فیصلی عنده رکعتین ثم ینشد الله حقه.» قال أبوجعفر علیهالسلام: «هو- و الله- المضطر فی کتاب الله، و هو قول الله: أمَّنْ یُجیبُ الْمُضْطَرَّ إذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السّوءَ وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفاءَ الْأرْضِ؟ و جبرئیل علی المیزاب فی صورة طائر أبیض، فیکون أول خلق الله یبایعه جبرئیل، و یبایعه الثلاث مائة و البضعة عشر رجلا.» قال: قال أبوجعفر علیهالسلام: «فمن ابتلی فی المسیر وافاه فی تلک الساعة، و من لم یبتل بالمسیر فقد عن فراشه.» ثم قال: «هو- و الله- قول علی بن أبیطالب علیهالسلام: «المفقودون عن فرشهم»، و هو قول الله: فَاسْتَبِقوا الْخَیْراتِ أیْنَ ما تَکونوا یَأْتِ بِکُمُ اللهُ جَمیعاً أصحاب القائم علیهالسلام الثلاث ماءة و بضعة عشر رجلا.» قال: «هم- و الله- الأمة المعدودة التی قال الله فی کتابه: وَ لَئِنْ أخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إلی أُمَّةٍ مَعْدودَةٍ- قال:- یجمعون فی ساعة واحدة، قزع کقزع الخریف، فیصبح بمکة فیدعو الناس إلی کتاب الله و سنة نبیه صلیاللهعلیهوآلهوسلم، فیجیبه نفر یسیر، و یستعمل علی مکة ثم یسیر، فیبلغه أنه قد قتل عامله فیرجع إلیهم فیقتل المقاتلة لا یزید علی ذلک شیئا.» یعنی السبی. «ثم ینطلق [ف] یدعو الناس إلی کتاب الله و سنة نبیه [علیه و آله السلام] و الولایة لعلی بن أبیطالب علیهالسلام، و البراءة من عدوه، و لا یسمی أحدا حتی ینتهی إلی البیداء، فیخرج إلیه جیش السفیانی، فیأمر الله الأرض فتأخذهم[5] من تحت أقدامهم، و هو قول الله: وَ لَوْ تَری إذْ فَزِعوا فَلا فَوْتَ وَ أُخِذوا مِنْ مَکانٍ قَریبٍ، وَ قالوا: آمَنّا بِهِ یعنی بقائم آل محمد وَ قَدْ کَفَروا بِهِ یعنی بقائم آل محمد علیهالسلام … إلی آخر السورة. فلا[6] یبقی منهم إلا رجلان یقال لهما: وتر و وتیر من مراد، وجوههما فی أقفیتهما یمشیان القهقری، یخبران الناس بما فعل[7] بأصحابهما. ثم یدخل المدینة فتغیب عنهم عند ذلک قریش، و هو قول علی بن أبیطالب علیهالسلام: «و الله لودت قریش أی [أن؟] عندها[8] موقفا واحدا جزر جزور بکل ما ملکت و کل ما طلعت علیه الشمس أو غربت.» ثم یحدث حدثا، فإذا هو فعل ذلک قالت قریش: اخرجوا بنا إلی هذه الطاغیة، فو الله [أن] لو کان محمد صلیاللهعلیهوآلهوسلم[9] ما فعل و لو کان علویا ما فعل، و لو کان فاطمیا ما فعل، فیمنحه الله أکتافهم فیقتل المقاتلة و یسبی الذریة. ثم ینطلق حتی ینزل الشقرة فیبلغه أنهم قد[10] قتلوا عامله، فیرجع إلیهم فیقتلهم مقتلة لیس قتل الحرة إلیها بشیء، ثم ینطلق یدعو الناس إلی کتاب الله و سنة نبیه و الولایة لعلی بن أبیطالب علیهالسلام و البراءة من عدوه، حتی إذا بلغ الثعلبیة قام إلیه رجل من صلب أبیه- و هو من أشد الناس ببدنه و أشجعهم بقلبه ما خلا صاحب هذا الأمر- فیقول: یا هذا! ما تصنع؟ فو الله إنک لتجفل الناس إجفال النعم! أفبعهد من رسول الله صلیاللهعلیهوآلهوسلم أم بماذا؟! فیقول المولی الذی ولی البیعة: و الله، لتسکتن أو لأضربن الذی فیه عیناک، فیقول له القائم علیهالسلام: «اسکت یا فلان؛ إی و الله، إن معی عهدا من رسول الله صلیاللهعلیهوآلهوسلم، هات لی- یا فلان- العیبة و الطبقة و[11] الزنفلیجة.» فیأتیه بها فیقریه العهد من رسول الله صلیاللهعلیهوآلهوسلم، فیقول: جعلنی الله فداک! أعطنی رأسک أقبله، فیعطیه رأسه فیقبله بین عینیه، ثم یقول: جعلنی الله فداک! جدد لنا بیعة، فیجدد لهم بیعته.» قال أبوجعفر علیهالسلام: «لکأنی أنظر إلیهم مصعدین من نجف الکوفة ثلاث ماءة و بضعة عشر رجلا، کأن قلوبهم زبر الحدید، جبرئیل عن یمینه، و میکائیل عن یساره، یسیر الرعب أمامه شهرا و خلفه شهرا، أمده الله بخمسة آلاف من الملائکة مسومین حتی إذا صعد النجف قال لأصحابه: «تعبدوا لیلتکم هذه.» فیبیتون بین راکع و ساجد یتضرعون إلی الله، حتی إذا أصبح قال: «خذوا بنا طریق النخیلة.» و علی الکوفة جند مجند.» قلت: جند مجند؟! قال: «إی و الله، حتی ینتهی إلی مسجد إبراهیم علیهالسلام بالنخیلة فیصلی [فیه] رکعتین فیخرج إلیهم من کان بالکوفة من مرجئها[12] و غیرهم من جیش السفیانی فیقول لأصحابه: «استطردوا لهم.» ثم یقول: «کروا علیهم.» قال أبوجعفر علیهالسلام: «و لا یجوز- و الله- الخندق منهم مخبر. ثم یدخل الکوفة فلا یبقی مؤمن إلا کان فیها أو حن إلیها، و هو قول امیرالمؤمنین [علی] علیهالسلام، ثم یقول لأصحابه: «سیروا إلی هذا[13] الطاغیة.» فیدعوه إلی کتاب الله و سنة نبیه [صلیاللهعلیهوآلهوسلم]، فیعطیه السفیانی من البیعة مسلما[14]، فیقول له کلب- و هم أخواله-: ما هذا؟ ما صنعت؟ و الله ما نبایعک علی هذا أبدا، فیقول: ما أصنع؟ فیقولون: استقتله، فیستقتله[15]، ثم یقول له القائم علیهالسلام: «خذ حذرک فإنی[16] أدیت إلیک و أنا مقاتلک.» فیصبح فیقاتلهم[17]، فیمنحه الله أکتافهم و یأتی[18] السفیانی أسیرا فینطلق به و یذبحه بیده. ثم یرسل جریدة[19] خیل إلی الروم فیستحضرون بقیة بنیأمیة، فإذا انتهوا إلی الروم قالوا: أخرجوا إلینا أهل ملتنا عندکم، فیأبون و یقولون: و الله لا نفعل، فتقول الجریدة: و الله لو أمرنا لقاتلناکم، ثم ینطلقون إلی صاحبهم فیعرضون ذلک علیه، فیقول: «انطلقوا فأخرجوا إلیهم أصحابهم، فإن هؤلاء قد أتوا بسلطان [عظیم]، و هو قول الله: فَلَمّا أحَسّوا بَأْسَنا إذا هُمْ مِنْها یَرْکُضونَ* لا تَرْکُضوا وَ ارْجِعوا إلی ما أُتْرِفْتُمْ فیهِ وَ مَساکِنِکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْئَلونَ.- قال:- یعنی الکنوز التی کنتم تکنزون، قالوا: یا وَیْلَنا! إنّا کُنّا ظالِمینَ* فَما زالَتْ تِلْکَ دَعْواهُمْ حَتَّی جَعَلْناهُمْ حَصیداً خامِدینَ لا یبقی منهم مخبر. ثم یرجع إلی الکوفة فیبعث الثلاث مائة و البضعة عشر رجلا إلی الآفاق کلها، فیمسح بین أکتافهم و علی صدورهم فلا یتعایون فی قضاء، و لا تبقی فی الأرض قریة[20] إلا نودی فیها شهادة أن لا إله إلا الله وحده لا شریک له و أن محمدا رسول الله صلیاللهعلیهوآلهوسلم و هو قوله: وَ لَهُ أسْلَمَ مَنْ فی السَّماواتِ وَ الْأرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ إلَیْهِ یُرْجَعونَ و لا یقبل صاحب هذا الأمر الجزیة کما قبلها رسول الله صلیاللهعلیهوآلهوسلم، و هو قول الله: وَ قاتِلوهُمْ حَتَّی لا تَکونَ فِتْنَةٌ وَ یَکونَ الدّینُ کُلُّهُ لِلّهِ.» قال أبوجعفر علیهالسلام: «یقاتلون- و الله- حتی یوحد الله و لا یشرک به شیئا و حتی تخرج العجوز الضعیفة من المشرق ترید المغرب و لا ینهاها أحد، و یخرج الله من الأرض بذرها، و ینزل من السماء قطرها، و یخرج الناس خراجهم علی رقابهم إلی المهدی علیهالسلام، و یوسع الله علی شیعتنا، و لو لا ما ینجز لهم من السعادة لبغوا (فتنة). [فبینا] صاحب هذا الأمر قد حکم ببعض الأحکام، و تکلم ببعض السنن إذ خرجت [خارجة] من المسجد یریدون الخروج علیه، فیقول لأصحابه: «انطلقوا.» فیلحقونهم[21] فی التمارین فیأتون بهم أسری لیأمر بهم فیذبحون، و هو آخر خارجة تخرج علی قائم آل محمد علیهالسلام.»[22]
—————————————-
[1]. در مأخذ: القابلة.
[2]. در مأخذ: أسنانکم.
[3]. در مأخذ: عشیرة.
[4]. [در متن و مأخذ: یأتون.]
[5]. [در مأخذ: فیأخذهم.]
[6]. [در مأخذ: و لا.]
[7]. [در متن: قفل.]
[8]. در متن: لوددت أن عندنا.
[9]. [در مأخذ: کان محمدیا.]
[10]. در متن: فیلقاهم حتی.
[11]. [در مأخذ: أو الطیبة أو.]
[12]. [در متن: مرجئیها.]
[13]. [در مأخذ: هذه.]
[14]. [در مأخذ: سلما.]
[15]. [در مأخذ: استقبله، فیستقبله.]
[16]. [در مأخذ: فإننی.]
[17]. در متن: فیقتلهم.
[18]. در مأخذ: یأخذ [یؤخذ؟].
[19]. در متن: جرید.
[20]. در مأخذ: لا تبقی أرض.
[21]. [در متن: فتلحقوا بهم.]
[22]. تفسیر العیاشی 2: 56- 61 [انفال، ح 49].
طریق این حدیث به معصوم علیهالسلام غیر معتبر است.
کامل همان حدیثی است که در شماره 26 بررسی کردیم و گفتیم که در کتاب تفسیر العیاشی (ج 1، ص 183) به صورت مرسل از عبدالاعلی بن علی بن ابیشعبه الحلبی که در بعضی نسخ، به اشتباه عبدالاعلی الجبلی ثبت شده است، روایت کرده است. در نتیجه طریق این حدیث به معصوم علیهالسلام معتبر نیست. ناگفته نماند که بخشهای مختلف این حدیث در سایر کتب هم آمده است. مثلا شبیه بخش اول حدیث تا آغاز جایی که درباره جبرئیل میگوید به طریق معتبر درجه دو در الغیبة للنعمانی (ص 182) آمده است که ما در آینده آن را روایت کرده و بررسی میکنیم. یا شبیه قسمت مربوط به جبرئیل در تفسیر القمی آمده که ما بخشهایی از آن را در روایت چهارم بررسی کردیم و در آینده هم مکررا ذکر شده است و قس علی هذا.
انتساب این حدیث به معصوم علیهالسلام معتبر نیست و قرار ما بر این بود که خیلی وقت خود را صرف شرح و بسط روایات غیر معتبر نکنیم، لذا غیر از نکاتی که ذیل حدیث شماره 26 عرض کردم، چند نکتهای را اینجا عرض کنم و برویم سراغ روایت بعدی. البته همانطور که عرض کردم، بخشهایی از این روایت در سایر کتب هم آمده است که بعضی از آن گذشت و بعضی هم پیش رو خواهد بود، لذا همانجاها هم نکاتی عرض کرده یا خواهم کرد. و اما چند نکتهای که عرض کردم؛
1- ذی طوی نام منطقه در محدوده مکه است که بعضی از بزرگان با استناد به این روایت و بعضی روایات دیگر، مانند دعای ندبه، تصور کردهاند که محل زندگی امام عصر عجلاللهتعالیفرجهالشریف در زمان غیبت است. با توجه به اینکه این روایات معتبر نیستند، نمیتوان چنین مطلبی به قطع پذیرفت. حتی اگر بخواهیم این روایت معتبر بدانیم و به آن استناد کنیم، باید بگوییم که منظور از غیبت در این روایت، نَه غیبت صغری است و نَه غیبت کبری که ما در زمان آن هستیم. بلکه غیبتی کوتاه است که بعد از ظهور امام عصر عجلاللهتعالیفرجهالشریف قرار دارد تا شرایط برای قیام نهایی ایشان فراهم شود. مثلاً می تواند زمانی بین خارج شدن ایشان از مدینه و حرکتشان به سوی مکه باشد تا با فراهم شدن شرایط، به مسجد الحرام بروند و ظهور و قیام خود را علنی کنند، کما اینکه از متن این روایت، این گونه معلوم میشود.
2- نام شقره یا وادی شقره در بعضی روایات آمده است که ظاهرا منطقهای بین مکه و مدینه بوده است. من نتوانستم نشانی از آن در زمانه خودمان پیدا کنم و در بین گذشتگان هم ظاهراً مورد شناسایی نگرفته است و اصلاً معلوم نیسن چنین منطقهای بین مکه و مدینه وجود داشته است یا خیر. البته منطقهای با همین نام در یمن بوده و هست که ربطی به این روایت ندارد.
3- ثعلبیه، منزلی بین کوفه و مدینه و نزدیک به کوفه بوده است. این همان منزلی است که میگویند خبر شهادت مسلم بن عقیل و عهدشکنی کوفیان به امام حسین علیهالسلام رسید. یکی دو منزل بعد از آن حر با امام علیهالسلام مواجه شده و مانع حرکت ایشان به سمت قادسیه شد و نهایتا با گذر از کنار کوفه، به کربلا رسیدند.
4- باز هم تأکید میکنم که در این روایت مفصل، ماجراهایی مفصلی نقل شده است که بعضاً در روایا معتبر ما هست و بعضی درروایات غیر معتبر آمده است و تعدادی هم منحصر به این روایت مرسل است. آنها که در روایات معتبر ما آمده است که به واسطه همان روایات معتبر میپذیریم و نیازی به این روایت غیر معتبر نداریم، اما آنها که در روایات غیر معتبر آمده یا منحصر به این روایت است، طبیعتاً در اینجا هم نمیتوان روی آنها حساب خاصی باز کرد.
5- جالب آنکه در این روایت مرسل، توضیحات تکمیلی درباره مطالبی که در دیگر روایات، اعم از معتبر و غیر معتبر آمده است، داده شده است که اگر انتساب این روایت به معصوم علیهالسلام معتبر بود، بسیار کارگشا بود، اما به جهت غیر معتبر بودن آن، نمیتوان آنها را جدی گرفت.
6- یکی از نکات جالب که در این روایت آمده، این است که گفته شده است امام عصر عجلاللهتعالیفرجهالشریف کاری انجام می دهند که برای قریش گران است و به نظر آنها خلاف سنت حضرت رسول الله صلیاللهعلیهوآله و امیر مؤمنان علیهالسلام و رضایت حضرت صدیقه کبری علیهاالسلام میباشد و به همین بهانه بر او شورش می کنند و در این شورش شکست می خورند. هر چند انتساب این روایت به معصوم علیهالسلام معتبر نیست، اما نَه تنها شبیه این ماجرا بعید نیست، بلکه بسیار هم محتمل است که امام عجلاللهتعالیفرجهالشریف کاری کنند که بر خلاف برداشت عدهای از سیره و سنت پیامبر و حضرات معصومین ماضی باشد و به همین جهت بر ایشان بشورند و در این حالت بعید نیست که در این بین، عدهای از به ظاهر شیعیان هم باشند، چرا همه ما دیدهایم که هم در گذشته و هم در زمان خودمان، افرادی از شیعیان هستند که انتظار دارند امام عجلاللهتعالیفرجهالشریف مطابق برداشت آن ها از دین و مذهب، عمل کنند، در حالی که بعید نیست تعدادی از تصورات ما و سایر شیعیان از دین و مذهب درست نباشد، لذا باید مراقبت کنیم که اگر بر ما محرز شد که فرد مدعی مهدویت، همان امام منتظر است، برداشتها و تعصبات خود را کنار بگذاریم و خود را با امام معصوم منطبق کنیم، نَه اینکه بخواهیم ایشان خود را با اعتقادات و انتظارات ما منطبق کنند. حال اینکه چگونه مطمئن شویم این مدعی مهدویت، خود امام منتظر است، تازه اول ماجرا است.
7- نکته جالب توجه دیگر در این روایت، مقایسه برخورد امام عجلاللهتعالیفرجهالشریف با شورش مردم مدینه است که در تعبیر روایت به کشتار شورشیان مدینه توسط امام عجلاللهتعالیفرجهالشریف تعبیر شده و آن را با واقعه حره مقایسه کرده و حتی از آن شدیدتر میداند. این مقایسه واقعاً عجیب و غیر متعارف است و اگر کسی این را نشانه جعلی بودن این روایت بداند، حقیر خردهای بر او نمیگیرم. واقعه حره در سال 63 هجری، یعنی تقریباً دو سال بعد از واقعه عاشورای حسینی رخ دارد. در این سال، مردم مدینه به رهبری عبدالله بن حنظله علیه حکومت یزید قیام کردند و عثمان بن محمد را که والی دست نشانده یزید در مدینه بود، اخراج کردند. امام سجاد علیهالسلام با این شورش همراهی نکردند و از آنجایی که این قیام، اذن و موافقت امام معصوم علیهالسلام را نداشت، بر مبنای فقه اهل بیت، هر چند بر ضد حکومت جور یزیدی بود، حرکتی باطل بود. ظاهراً عدهای از بزرگان مدینه به سرپرستی عبدالله بن حنظله به شام میروند و وقتی فساد آشکار یزید را میبینند، به مدینه بر میگردند و علیه او شورش میکنند. البته در بعضی منابع، عبدالله بن حنظله را سرسپرده عبدالله بن زبیر میدانند که به بهانه فساد و جور یزید، در مدینه قیام میکند که تحقیقات حقیر مؤید این مطلب است. علی ای حال! یزید، مسلم بن عقبه المری را به همراه حصین بن نمیر، مأمور سرکوب قیام مدینه میکند. نتیجه نبرد به شکست قیام عبدالله بن حنظله و مردم مدینه میانجامد و مسلم بن عقبه چنان جنایاتی درمدینه می کند که در تاریخ با لقب مجرم و مسرف از او یاد کردهاند. او، سه روز جان و مال و ناموس مردم مدینه را بر سپاه خود مباح میکند، یعنی هر که را خواستند، بکشند، هر چه را میل کردند تصاحب کنند و هر زن و دختری که تمایل داشتند، به او دستدرازی کنند. مورخین نوشتهاند که در این جنایات، هشتاد تن از صحابه حضرت رسول الله صلیاللهعلیهوآله و هفتصد تن از حاملان قرآن که منظور عالمان قرآن است، کشته شدند که نمیدانم این اعداد و ارقام تا چه اندازه قابل اعتماد است. کمترین رقمی که در تعداد کشتههای واقعه نقل شده است، تا آنجا که من سراغ دارم، چهار هزار نفر بوده که تا یازده هزار و هفتصد نفر هم ثبت کردهاند. در این سرکوب، اموال مردم غارت شد، تعدادی زیادی کشته شدند، به زنان و دختران مدینه تجاوز شد و شکم زنان باردار دریده شد و فرزند آنها بیرون آورده و سر بریده شد و در نهایت از زندهها به عنوان برده یزید بیعت گرفته شد. نوشتهاند که عدهای مانند امام سجاد علیهالسلام، عبدالله بن عمر بن خطاب، علی بن عبدالله بن عباس، جابر بن عبدالله الانصاری، ابوسعید خدری و عده معدود دیگری که با شورشیان مکه همراهی نکردند، از این بیعت معاف شدند. البته بعضی هم این استثناء را نپذیرفتهاند. در اینجا لازم است نکته مهمی را عرض کنم و آن اینکه تاریخ واقعه حره عمدتا در زمان بنیالعباس نوشته شده است که دشمنی بیاندازهای با بنیامیه و به خصوص یزید داشتهاند. نمیدانم آنچه در تاریخ آمده است، چه اندازهاش معتبر است و چه اندازهاش ناشی از خصومت بنیالعباس با یزید. اگر کسی علاقه داشته باشد، خوب است که در این زمینه تحقیق کند. حال! با این مختصری که از واقعه حره عرض کردم، البته با فرض صحت، مقایسه عملکرد امام معصوم با جنایتکاران این واقعه جنایتکارانه، واقعاً عجیب است و برای حقیر قابل قبول نیست. البته باب توجیه باز است و ممکن است عدهای با توجیهات خود، این نقد حقیر را نپذیرند.
8- جالبتر اینکه در ادامه روایت آمده است که فردی از بزرگان بنیهاشم نسبت به این رفتار وحشیانه اعتراض میکند و امام عجلاللهتعالیفرجهالشریف آن را به حضرت رسول الله صلیاللهعلیهوآله نسبت می دهد و این در حالی است که ما حتی یک مورد قتل و جنایت و مانند آن را در سیره نبی مکرم اسلام صلیاللهعلیهوآله ندارم. تأکید میکنم سیره نبی مکرم بر اساس گزارشات معتبر، و الا در گزارشات غیر معتبر چیزهایی مانند ماجرای بنیقریظه که ساختگی بودن آن معلوم است، پیدا میشود.
بهتر است از این روایت مرسل که نشانه جعل و تحریف در آن نمایان است، بگذیم و اگر خودتان تمایل داشتید، روی فرازهای آن مباحثه کنید.