حدیث 2200
(2200) الکافی (ح 13408)، التهذیب (ج 9، ح 1045): عَلیُّ بْنُ إبْراهیمَ عَنْ أبیهِ عَنِ ابْنِ أبی‌عُمَیْرٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عیسَی عَنْ یونُسَ جَمیعاً عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ بُکَیْرِ بْنِ أعْیَنَ قالَ: «قُلْتُ لِأبی‌عَبْدِاللهِ علیه‌السلام: «امْرَأةٌ تَرَکَتْ زَوْجَها وَ إخْوَتَها لِأُمِّها وَ إخْوَتَها وَ أخَواتِها لِأبیها.» فَقالَ: «لِلزَّوْجِ النِّصْفُ، ثَلاثَةُ أسْهُمٍ وَ لِلْإخْوَةِ مِنَ الْأُمِّ الثُّلُثُ، الذَّکَرُ وَ الْأُنْثَی فیهِ سَواءٌ وَ بَقیَ سَهْمٌ، فَهُوَ لِلْإخْوَةِ وَ الْأخَواتِ مِنَ الْأبِ «لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیَیْنِ»، لِأنَّ السِّهامَ لا تَعولُ وَ لا یُنْقَصُ. الزَّوْجُ مِنَ النِّصْفِ وَ لا الْإخْوَةُ مِنَ الْأُمِّ مِنْ ثُلُثِهِمْ، لِأنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقولُ: «فَإنْ کانوا أکْثَرَ مِنْ ذلِکَ فَهُمْ شُرَکاءُ فی الثُّلُثِ» وَ إنْ کانَتْ واحِدَةٌ، فَلَها السُّدُسُ وَ الَّذی عَنَی اللهُ تَبارَکَ وَ تَعالَی فی قَوْلِهِ: «وَ إنْ کانَ رَجُلٌ یورَثُ کَلالَةً أوِ امْرَأةٌ وَ لَهُ أخٌ أوْ أُخْتٌ فَلِکُلِّ واحِدٍ مِنْهُما السُّدُسُ فَإنْ کانوا أکْثَرَ مِنْ ذلِکَ فَهُمْ شُرَکاءُ فی الثُّلُثِ»، إنَّما عَنَی بِذَلِکَ الْإخْوَةَ وَ الْأخَواتِ مِنَ الْأُمِّ خاصَّةً وَ قالَ فی آخِرِ سورَةِ النِّساءِ: «یَسْتَفْتونَکَ قُلِ اللهُ یُفْتیکُمْ فی الْکَلالَةِ إنِ امْرُؤٌ هَلَکَ لَیْسَ لَهُ وَلَدٌ وَ لَهُ أُخْتٌ»، یَعْنی أُخْتاً لِأُمٍّ وَ أبٍ أوْ أُخْتاً لِأبٍ «فَلَها نِصْفُ ما تَرَکَ وَ هُوَ یَرِثُها إنْ لَمْ یَکُنْ لَها وَلَدٌ … وَ إنْ کانوا إخْوَةً رِجالاً وَ نِساءً فَلِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیَیْنِ»، فَهُمُ الَّذینَ یُزادونَ وَ یُنْقَصونَ وَ کَذَلِکَ أوْلادُهُمُ الَّذینَ یُزادونَ وَ یُنْقَصونَ وَ لَوْ أنَّ امْرَأةً تَرَکَتْ زَوْجَها وَ إخْوَتَها لِأُمِّها وَ أُخْتَیْها لِأبیها، کانَ لِلزَّوْجِ النِّصْفُ، ثَلاثَةُ أسْهُمٍ وَ لِلْإخْوَةِ مِنْ الْأُمِّ، سَهْمانِ وَ بَقیَ سَهْمٌ، فَهُوَ لِلْأُخْتَیْنِ لِلْأبِ وَ إنْ کانَتْ واحِدَةٌ، فَهُوَ لَها، لِأنَّ الْأُخْتَیْنِ لِأبٍ، لَوْ کانَتا أخَوَیْنِ لِأبٍ، لَمْ یُزادا عَلَی ما بَقیَ وَ لَوْ کانَتْ واحِدَةٌ أوْ کانَ مَکانَ الْواحِدَةِ أخٌ، لَمْ یُزَدْ عَلَی ما بَقیَ وَ لا یُزادُ أُنْثَی مِنَ الْأخَواتِ وَ لا مِنَ الْوَلَدِ، عَلَی ما لَوْ کانَ ذَکَراً، لَمْ یُزَدْ عَلَیْهِ.»»
طریق این حدیث به معصوم علیه‌السلام، معتبر درجه یک است.
ثقةالاسلام الکلینی این حدیث را به چند طریق روایت کرده است.
از علی بن ابراهیم القمی از پدرش از ابن ابی‌عمیر از عمر بن اذینه از بکیر بن اعین
از علی بن ابراهیم القمی از محمد بن عیسی بن عبید از یونس بن عبدالرحمن از عمر بن اذینه از بکیر بن اعین
که ابن عبید در طریق دوم، از ثقات مشروطی است که البته در این‌جا مشکلی ایجاد نمی‌کند و سایرین، از ثقات درجه یک هستند.
شیخ‌الطائفه نیز شبیه این حدیث را به طریق خود در التهذیب و الإستبصار به علی بن ابراهیم القمی که معتبر درجه یک است، به باقی سند روایت کرده است.
* * *
علامه مجلسی: حسن.
بکیر بن اعین روایت کرد: «به ابوعبدالله (امام صادق) علیه‌السلام عرض کردم: «زنی ترک کرد شوهرش و برادرانی مادریش را و برادران و خواهران پدریش را.» پس فرمودند: «برای شوهر، نصف، (یعنی) سه سهم و برای خواهران مادری یک‌سوم (که همان سهم مادرشان است)، مرد و زن در آن برابر هستند و سهمی باقی می‌ماند، پس آن برای برادران و خواهران پدری است، برای مرد مانند بهره دو زن، چرا که سهم‌ها نه زیاد می‌شود و نه کم، همسر از نصف و نه خواهران مادری از یک‌سومشان، چرا که الله عز و جل می‌فرماید: «فَإنْ کانوا أکْثَرَ مِنْ ذلِکَ فَهُمْ شُرَکاءُ فی الثُّلُثِ» و چنان‌چه یکی باشد، پس برای او یک‌شش است و کسانی که منظور الله تبارک و تعالی در کلامش: «وَ إنْ کانَ رَجُلٌ یورَثُ کَلالَةً أوِ امْرَأةٌ وَ لَهُ أخٌ أوْ أُخْتٌ فَلِکُلِّ واحِدٍ مِنْهُما السُّدُسُ فَإنْ کانوا أکْثَرَ مِنْ ذلِکَ فَهُمْ شُرَکاءُ فی الثُّلُثِ» هستند، این است و جز این نیست که منظور از آن برادران و خواهران مادری به طور خاص هستند و در آخر سوره نساء فرمود: «یَسْتَفْتونَکَ قُلِ اللهُ یُفْتیکُمْ فی الْکَلالَةِ إنِ امْرُؤٌ هَلَکَ لَیْسَ لَهُ وَلَدٌ وَ لَهُ أُخْتٌ»، خواهر (یا برادری) از پدر و مادر یا خواهر (و برادری) از پدر، «فَلَها نِصْفُ ما تَرَکَ وَ هُوَ یَرِثُها إنْ لَمْ یَکُنْ لَها وَلَدٌ … وَ إنْ کانوا إخْوَةً رِجالاً وَ نِساءً فَلِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیَیْنِ»، پس آن‌ها کسانی هستند که (سهمشان) زیاد می‌شود و کم می‌شود و همان‌طور فرزندانشان کسانی هستند که (سهمشان) زیاد می‌شود و کم می‌شود و اگر که زنش ترک کند شوهرش و خواهران و برادران مادریش و دو خواهر پدریش را، برای شوهر نصف، (یعنی) سه سهم و برای خواهر و برادران مادریش، دو سهم است و یک سهم باقی می‌ماند که آن برای خواهران پدریش است و چنان‌چه یکی باشد، پس آن برای او است، چرا که اگر دو خواهر پدری، دو برادر پدری بودند، بر ما بقی اضافه نخواهد شد و چنان‌چه یکی خواهر باشد یا به جای یک خواهر برادری باشد، بر ما بقی افزوده نمی‌شود و افزوده نمی‌شود دو تن از خواهران و نه (دو دختر) از فرزند، حتی اگر پسر بود، بر او افزوده نمی‌شد.»»