حدیث 10129
(10129) علل الشرائع (ج 2، ص 548): حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بْنُ موسَی بْنِ عِمْرانَ الْمُتَوَکِّلِ رحمه‌الله قالَ حَدَّثَنا عَبْدُاللهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْیَریُّ عَنْ أحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عیسَی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبوبٍ عَنْ هِشامِ بْنِ سالِمٍ عَنْ أبی‌بَصیرٍ قالَ: «قُلْتُ لِأبی‌جَعْفَرٍ علیه‌السلام: «کانَ رَسولُ اللهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله یَتَعَوَّذُ مِنَ الْبُخْلِ؟» فَقالَ: «نَعَمْ! یا أبامُحَمَّدٍ! فی کُلِّ صَباحٍ وَ مَساءٍ وَ نَحْنُ نَتَعَوَّذُ بِاللهِ مِنَ الْبُخْلِ. یَقولُ اللهُ: «وَ مَنْ یوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحونَ» وَ سَأُخْبِرُکَ عَنْ عاقِبَةِ الْبُخْلِ. إنَّ قَوْمَ لوطٍ کانوا أهْلَ قَرْیَةٍ أشِحّاءَ عَلَی الطَّعامِ. فَأعْقَبَهُمُ الْبُخْلُ داءً لا دَواءَ لَهُ فی فُروجِهِمْ.» فَقُلْتُ: «وَ ما أعْقَبَهُمْ؟» فَقالَ: «إنَّ قَرْیَةَ قَوْمِ لوطٍ کانَتْ عَلَی طَریقِ السَّیّارَةِ إلَی الشّامِ وَ مِصْرَ. فَکانَتِ السَّیّارَةُ تَنْزِلُ بِهِمْ، فَیُضیفونَهُمْ. فَلَمّا کَثُرَ ذَلِکَ عَلَیْهِمْ، ضاقوا بِذَلِکَ ذَرْعاً بُخْلاً وَ لُؤْماً. فَدَعاهُمُ الْبُخْلُ إلَی أنْ کانوا إذا نَزَلَ بِهِمُ الضَّیْفُ، فَضَحوهُ مِنْ غَیْرِ شَهْوَةٍ بِهِمْ إلَی ذَلِکَ وَ إنَّما کانوا یَفْعَلونَ ذَلِکَ بِالضَّیْفِ حَتَّی یَنْکُلَ النّازِلُ عَنْهُمْ. فَشاعَ أمْرُهُمْ فی الْقَرْیَةِ وَ حَذِرَهُمُ النّازِلَةُ. فَأوْرَثَهُمُ الْبُخْلُ بَلاءً لا یَسْتَطیعونَ دَفْعَهُ عَنْ أنْفُسِهِمْ. مِنْ غَیْرِ شَهْوَةٍ لَهُمْ إلَی ذَلِکَ حَتَّی صاروا یَطْلُبونَهُ مِنَ الرِّجالِ فی الْبِلادِ وَ یُعطونَهُمْ عَلَیْهِ الْجُعْلَ.» ثُمَّ قالَ: «فَأیُّ داءٍ أدْأی مِنَ الْبُخْلِ وَ لا أضَرُّ عاقِبَةً وَ لا أفْحَشُ عِنْدَ اللهِ تَعالَی.» قالَ أبوبَصیرٍ: «فَقُلْتُ لَهُ: «جُعِلْتُ فِداکَ! فَهَلْ کانَ أهْلُ قَرْیَةِ لوطٍ کُلُّهُمْ هَکَذا یَعْمَلونَ؟» فَقالَ: «نَعَمْ! إلّا أهْلُ بَیْتٍ مِنْهُمْ مِنَ الْمُسْلِمینَ. أ ما تَسْمَعُ لِقَوْلِهِ تَعالَی: «فَأخْرَجْنا مَنْ کانَ فیها مِنَ الْمُؤْمِنینَ فَما وَجَدْنا فیها غَیْرَ بَیْتٍ مِنَ الْمُسْلِمینَ»؟» ثُمَّ قالَ أبوجَعْفَرٍ علیه‌السلام: «إنَّ لوطاً لَبِثَ فی قَوْمِهِ ثَلاثینَ سَنَةً. یَدْعوهُمْ إلَی اللهِ تَعالَی وَ یُحَذِّرُهُمْ عَذابَهُ وَ کانوا قَوْماً لا یَتَنَظَّفونَ مِنَ الْغائِطِ وَ لا یَتَطَهَّرونَ مِنَ الْجَنابَةِ وَ کانَ لوطٌ ابْنَ خالَةِ إبْراهیمَ وَ کانَتِ امْرَأةُ إبْراهیمَ سارَةُ أُخْتَ لوطٍ وَ کانَ لوطٌ وَ إبْراهیمُ نَبیَّیْنِ مُرْسَلَیْنِ مُنْذِرَیْنِ وَ کانَ لوطٌ رَجُلاً سَخیّاً کَریماً، یَقْری الضَّیْفَ إذا نَزَلَ بِهِ وَ یُحَذِّرُهُمْ قَوْمَهُ.» قالَ: «فَلَمّا رَأی قَوْمُ لوطٍ ذَلِکَ مِنْهُ، قالوا لَهُ: «إنّا نَنْهاکَ عَنِ الْعالَمینَ، لا تقری [تَقْرِ] ضَیْفاً یَنْزِلُ بِکَ. إنْ فَعَلْتَ، فَضَحْنا ضَیْفَکَ الَّذی یَنْزِلُ بِکَ وَ أخْزَیْناکَ. فَکانَ لوطٌ إذا نَزَلَ بِهِ الضَّیْفُ، کَتَمَ أمْرَهُ مَخافَةَ أنْ یَفْضَحَهُ قَوْمُهُ وَ ذَلِکَ أنَّهُ لَمْ یَکُنْ لِلوطٍ عَشیرَةٌ.» قالَ: «وَ لَمْ یَزَلْ لوطٌ وَ إبْراهیمُ یَتَوَقَّعانِ نُزولَ الْعَذابِ عَلَی قَوْمِهِمْ. فَکانَتْ لِإبْراهیمَ وَ لِلوطٍ مَنْزِلَةٌ مِنَ اللهِ تَعالَی شَریفَةٌ وَ إنَّ اللهَ تَعالَی کانَ إذا أرادَ عَذابَ قَوْمِ لوطٍ، أدْرَکَتْهُ مَوَدَّةُ إبْراهیمَ وَ خُلَّتُهُ وَ مَحَبَّةُ لوطٍ. فَیُراقِبُهُمْ، فَیُؤَخِّرُ عَذابَهُمْ.» قالَ أبوجَعْفَرٍ علیه‌السلام: «فَلَمّا اشْتَدَّ أسَفُ اللهِ عَلَی قَوْمِ لوطٍ وَ قَدَّرَ عَذابَهُمْ وَ قَضَی أنْ یُعَوِّضَ إبْراهیمَ مِنْ عَذابِ قَوْمِ لوطٍ بِغُلامٍ علیهم [عَلیمٍ]، فَیُسَلّیَ بِهِ مُصابَهُ بِهَلاکِ قَوْمِ لوطٍ. فَبَعَثَ اللهُ رُسُلاً إلَی إبْراهیمَ، یُبَشِّرونَهُ بِإسْماعیلَ. فَدَخَلوا عَلَیْهِ لَیْلاً. یَفْزَعُ مِنْهُمْ وَ خافَ أنْ یَکونوا سُرّاقاً. فَلَمّا رَأتْهُ الرُّسُلُ فَزِعاً مَذْعوراً، «فَقالوا سَلاماً». قالَ: «سَلامٌ. «إنّا مِنْکُمْ وَجِلونَ».» «قالوا لا تَوْجَلْ إنّا» رُسُلُ رَبِّکَ «نُبَشِّرُکَ بِغُلامٍ عَلیمٍ».» قالَ أبوجَعْفَرٍ علیه‌السلام: «وَ الْغُلامُ الْعَلیمُ، هُوَ إسْماعیلُ بْنُ هاجَرَ.» فَقالَ إبْراهیمُ لِلرُّسُلِ: «أ بَشَّرْتُمونی عَلی أنْ مَسَّنیَ الْکِبَرُ فَبِمَ تُبَشِّرونَ قالوا بَشَّرْناکَ بِالْحَقِّ فَلا تَکُنْ مِنَ الْقانِطینَ». فَقالَ إبْراهیمُ: ««فَما خَطْبُکُمْ» بَعْدَ الْبِشارَةِ؟» قالوا: ««إنّا أُرْسِلْنا إلی قَوْمٍ مُجْرِمینَ»، قَوْمِ لوطٍ. إنَّهُمْ کانوا قَوْماً فاسِقینَ، لِنُنْذِرَهُمْ عَذابَ رَبِّ الْعالَمینَ.» قالَ أبوجَعْفَرٍ علیه‌السلام: «فَقالَ إبْراهیمُ لِلرُّسُلِ: «إنَّ فیها لوطاً قالوا نَحْنُ أعْلَمُ بِمَنْ فیها لَنُنَجّیَنَّهُ وَ أهْلَهُ أجْمَعینَ إلّا امْرَأتَهُ قَدَّرْنا إنَّها لَمِنَ الْغابِرینَ».» قالَ: ««فَلَمّا جاءَ آلَ لوطٍ الْمُرْسَلونَ قالَ إنَّکُمْ قَوْمٌ مُنْکَرونَ قالوا بَلْ جِئْناکَ بِما کانوا فیهِ» قَوْمُکَ مِنْ عَذابِ اللهِ «یَمْتَرونَ وَ أتَیْناکَ بِالْحَقِ» لِتُنْذِرَ قَوْمَکَ الْعَذابَ وَ «إنّا لَصادِقونَ فَأسْرِ بِأهْلِکَ». یا لوطُ! إذا مَضَی لَکَ مِنْ یَوْمِکَ هَذا سَبْعَةُ أیّامٍ وَ لَیالیها «بِقِطْعٍ مِنَ اللَّیْلِ»، إذا مَضَی نِصْفُ اللَّیْلِ وَ «لا یَلْتَفِتْ مِنْکُمْ أحَدٌ إلّا امْرَأتَکَ إنَّهُ مُصیبُها ما أصابَهُمْ وَ امْضوا» مِنْ تِلْکَ اللَّیْلَةِ «حَیْثُ تُؤْمَرونَ».» قالَ أبوجَعْفَرٍ علیه‌السلام: «فَقَضَوْا ذلِکَ الْأمْرَ إلَی لوطٍ «أنَّ دابِرَ هؤُلاءِ مَقْطوعٌ مُصْبِحینَ».» قالَ أبوجَعْفَرٍ علیه‌السلام: «فَلَمّا کانَ یَوْمُ الثّامِنِ مَعَ طُلوعِ الْفَجْرِ، قَدَّمَ اللهُ تَعالَی رُسُلاً إلَی إبْراهیمَ، یُبَشِّرونَهُ بِإسْحاقَ وَ یُعَزّونَهُ بِهَلاکِ قَوْمِ لوطٍ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ: «وَ لَقَدْ جاءَتْ رُسُلُنا إبْراهیمَ بِالْبُشْری قالوا سَلاماً قالَ سَلامٌ فَما لَبِثَ أنْ جاءَ بِعِجْلٍ حَنیذٍ»، یَعْنی ذَکیّاً مَشْویّاً نَضْجاً. فَلَمّا رَأی إبْراهیمُ «أیْدیَهُمْ لا تَصِلُ إلَیْهِ نَکِرَهُمْ وَ أوْجَسَ مِنْهُمْ خیفَةً قالوا لا تَخَفْ إنّا أُرْسِلْنا إلی قَوْمِ لوطٍ وَ امْرَأتُهُ قائِمَةٌ»، فَبَشَّروها «بِإسْحاقَ وَ مِنْ وَراءِ إسْحاقَ یَعْقوبَ فَضَحِکَتْ». یَعْنی فَتَعَجَّبَتْ مِنْ قَوْلِهِمْ. «قالَتْ یا وَیْلَتی أ ألِدُ وَ أنا عَجوزٌ وَ هذا بَعْلی شَیْخاً إنَّ هذا لَشَیْءٌ عَجیبٌ قالوا أ تَعْجَبینَ مِنْ أمْرِ اللهِ رَحْمَتُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ عَلَیْکُمْ أهْلَ الْبَیْتِ إنَّهُ حَمیدٌ مَجیدٌ».» قالَ أبوجَعْفَرٍ علیه‌السلام: «فَلَمّا جاءَتْ إبْراهیمَ الْبِشارَةُ بِإسْحاقَ وَ ذَهَبَ عَنْهُ الرَّوْعُ، أقْبَلَ یُناجی رَبَّهُ فی قَوْمِ لوطٍ وَ یَسْألُهُ کَشْفَ الْبَلاءِ عَنْهُمْ. فَقالَ اللهُ تَعالَی: «یا إبْراهیمُ أعْرِضْ عَنْ هذا إنَّهُ قَدْ جاءَ أمْرُ رَبِّکَ وَ إنَّهُمْ آتیهِمْ» عَذابی بَعْدَ طُلوعِ الشَّمْسِ مِنْ یَوْمٍ مَحْتومٍ غَیْرُ مَرْدود.»»
طریق این حدیث به معصوم علیه‌السلام، معتبر درجه یک است.
شیخ صدوق این حدیث را از محمد بن موسی بن عمران المتوکل از عبدالله بن جعفر الحمیری از ابن عیسی الاشعری از حسن بن محبوب از هشام بن سالم از ابوبصیر الاسدی روایت کرده است که همه از ثقات درجه یک هستند.
ابوبصیر روایت کرد: «به ابوجعفر (امام باقر) علیه‌السلام عرض کردم: «رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله از بخل (به الله) پناه می‌برد؟» پس فرمودند: «آری! ای ابومحمد! در هر صبح و شام و ما (نیز) پناه می‌بریم به الله از بخل. الله می‌فرماید: «وَ مَنْ یوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحونَ» و به زودی تو را خبر خواهم کرد از عاقبت بخل. همانا قوم لوط اهل قریه‌ای بودند که بر طعام بسیار حریص بخیل بودند. پس بخل گرفتار کرد آن‌ها را به دردی در فروجشان که دوایی برای آن نبود.» پس عرض کردم: «و عاقبت آن‌ها چه شد؟» پس فرمودند: «همانا قریه قوم لوط بر راه کاروان‌های شام و مصر بود. پس کاروان‌ها به آن‌ها فرود می‌آمدند، پس مهمان‌پذیری میکردند آن‌ها را. پس هنگامی که زیاد شد آن بر آن‌ها، در تنگنا قرار گرفتند به جهت بخل و فرومایگی. پس خواند آن‌ها را بخل به سوی این‌که چون مهمانی به آن‌ها فرو آمد، پس مفتضح کنند او را از غیر شهوت به آن‌ها به سوی آن و این است و جز این نیست که آن را با مهمان انجام دادند تا بترسند فرودآمدگان از آن‌ها. پس شایع شد کار آن‌ها در قریه و پرهیز کردند از آن‌ها فرودآمدگان. پس ارث گذاشت آن‌ها را بخل، بلایی که استطاعت نداشتند دفع آن را از خودشان. از غیر شهوت برای آن‌ها به جایی رسیدند که طلب میکردند از افراد در شهرها و عطا میکردند آن‌ها را عوض.» سپس فرمودند: «پس دردی دردناک‌تر از بخل و نیست بد عاقبت‌تر و زشت‌تر نزد الله تعالی.»» ابوبصیر گفت: «پس به ایشان عرض کردم: «فدایتان شوم! پس آیا اهل قریه لوط، همه‌شان این‌گونه می کردند؟» پس فرمودند: «آری! مگر اهل خانه‌ای ازآن‌ها از مسلمانان. آیا نشنیده‌ای کلام او تعالی: «فَأخْرَجْنا مَنْ کانَ فیها مِنَ الْمُؤْمِنینَ فَما وَجَدْنا فیها غَیْرَ بَیْتٍ مِنَ الْمُسْلِمینَ» را؟» سپس ابوجعفر (امام باقر) علیه‌السلام فرمودند: «همانا لوط درنگ کرد در قومش سی سال. دعوت میکرد آن‌ها را به سوی الله تعالی و بر حذر می‌داشت آن‌ها را از عذاب او و آن‌ها قومی بودند که نظافت نمی‌کردند از غائط و طهارت نمی‌جستند از جنابت و لوط پسرخاله ابراهیم بود و همسر ابراهیم، ساره، خواهر لوط بود و لوط و ابراهیم انبیای مرسل انذار دهنده بودند و لوط فردی سخی و کریم بود که مهمان را هنگامی که فرود آید، می‌خواند و آن‌ها را از قومش بر حذر می‌داشت.» (سپس) فرمودند: «پس هنگامی که دیدند قوم لوط آن را ازاو، به او گفتند: «همانا ما تو را نهی می‌کنیم از عالمیان که نخوانی مهمانی را که به تو فرود آمده است. اگر انجام دادی، مفتضح می‌کنیم مهمان تو را که بر تو فرود آمده و تو را (نیز) تحقیر می‌کنیم.» پس لوط چنان بود که چون فرود آید به او مهمانی، پنهان میکرد امر او را از ترس این‌که مفتضح کند او را قومش و آن به این جهت بود که برای لوط عشیره‌ای نبود.» (سپس) فرمودند: «و همواره لوط و ابراهیم متوقع نزول عذاب بر قومشان بودند. پس برای ابراهیم و لوط منزلت شرافتی از (جانب) الله تعالی بود و همانا الله تعالی هنگامی که اراده میکرد عذاب قوم لوط را، درک میکرد مودت ابراهیم و دوستیش را و محبت لوط را. پس مراقبت میکرد آن‌ها را، پس تأخیر می‌انداخت عذاب آن‌ها را.» ابوجعفر (امام باقر) علیه‌السلام فرمودند: «پس هنگامی که شدت یافت غضب الله بر قوم لوط و مقدر کرد عذاب آن‌ها را و مقدر کرد که عوض دهد ابراهیم را از عذاب قوم لوط به پسربچه‌ای دانا، پس تسلیت دهد به آن مصیبت او را به هلاکت قوم لوط. پس مبعوث کرد الله فرستادگانی به سوی ابراهیم که بشارت دهند او را به اسماعیل. پس داخل شدند بر او شبی. می‌ترسید از آن‌ها و ترسید که سارقانی باشند.» پس هنگامی که فرستادگان دیدند ترس زیاد او را، پس گفتند: «سلام». گفت: «سلام. «إنّا مِنْکُمْ وَجِلونَ».» گفتند: «نترس. همانا ما فرستادگان پروردگار تو هستیم تا «نُبَشِّرُکَ بِغُلامٍ عَلیمٍ».» ابوجعفر (امام باقر) علیه‌السلام فرمودند: «و غلام علیم، همان اسماعیل فرزند هاجر است.» پس ابراهیم به فرستادگان گفت: «أ بَشَّرْتُمونی عَلی أنْ مَسَّنیَ الْکِبَرُ فَبِمَ تُبَشِّرونَ قالوا بَشَّرْناکَ بِالْحَقِّ فَلا تَکُنْ مِنَ الْقانِطینَ». پس ابراهیم گفت: ««فَما خَطْبُکُمْ» بعد از بشارت؟» گفتند: ««إنّا أُرْسِلْنا إلی قَوْمٍ مُجْرِمینَ»، قوم لوط. همانا آن ها قوم فاسق هستند تا انذار کنیم آن‌ها را از عذاب پروردگار جهان‌ها.» ابوجعفر (امام باقر) علیه‌السلام فرمودند: «پس ابراهیم به فرستادگان گفت: «إنَّ فیها لوطاً قالوا نَحْنُ أعْلَمُ بِمَنْ فیها لَنُنَجّیَنَّهُ وَ أهْلَهُ أجْمَعینَ إلّا امْرَأتَهُ قَدَّرْنا إنَّها لَمِنَ الْغابِرینَ».» (سپس) فرمودند: ««فَلَمّا جاءَ آلَ لوطٍ الْمُرْسَلونَ قالَ إنَّکُمْ قَوْمٌ مُنْکَرونَ قالوا بَلْ جِئْناکَ بِما کانوا فیهِ» قومت را از عذاب الله «یَمْتَرونَ وَ أتَیْناکَ بِالْحَقِ» تا بیم‌دهی قومت (از) عذاب و «إنّا لَصادِقونَ فَأسْرِ بِأهْلِکَ». ای لوط! هنگامی که گذشت برای تو از این روزت هفت روز و شب‌های آن «بِقِطْعٍ مِنَ اللَّیْلِ»، هنگامی که گذشت نصف شب و «لا یَلْتَفِتْ مِنْکُمْ أحَدٌ إلّا امْرَأتَکَ إنَّهُ مُصیبُها ما أصابَهُمْ وَ امْضوا» از آن شب «حَیْثُ تُؤْمَرونَ».» ابوجعفر (امام باقر) علیه‌السلام فرمودند: «پس مقدر کردند آن امر را به سوی لوط «أنَّ دابِرَ هؤُلاءِ مَقْطوعٌ مُصْبِحینَ».» ابوجعفر (امام باقر) علیه‌السلام فرمودند: «پس هنگامی که روز هشتم بود، با طلوع فجر، فرستاد الله تعالی فرستادگان را به سوی ابراهیم تا بشارت دهند او را به اسحاق و تعزیت گوینداو را به هلاکت قوم لوط و آن است کلام او: «وَ لَقَدْ جاءَتْ رُسُلُنا إبْراهیمَ بِالْبُشْری قالوا سَلاماً قالَ سَلامٌ فَما لَبِثَ أنْ جاءَ بِعِجْلٍ حَنیذٍ»، یعنی سربریده بریان پخته شده. پس هنگامی که دید ابراهیم «أیْدیَهُمْ لا تَصِلُ إلَیْهِ نَکِرَهُمْ وَ أوْجَسَ مِنْهُمْ خیفَةً قالوا لا تَخَفْ إنّا أُرْسِلْنا إلی قَوْمِ لوطٍ وَ امْرَأتُهُ قائِمَةٌ»، بشارت دادن او را «بِإسْحاقَ وَ مِنْ وَراءِ إسْحاقَ یَعْقوبَ فَضَحِکَتْ». یعنی پس تعجب کرد از کلام آن‌ها. «قالَتْ یا وَیْلَتی أ ألِدُ وَ أنا عَجوزٌ وَ هذا بَعْلی شَیْخاً إنَّ هذا لَشَیْءٌ عَجیبٌ قالوا أ تَعْجَبینَ مِنْ أمْرِ اللهِ رَحْمَتُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ عَلَیْکُمْ أهْلَ الْبَیْتِ إنَّهُ حَمیدٌ مَجیدٌ».» ابوجعفر (امام باقر) علیه‌السلام فرمودند: «پس هنگامی که داده شد ابراهیم را بشارات به اسحاق و رفت از او ترس، رو کرده، مناجات میکرد پروردگارش را درباره قوم لوط و درخواست میکرد که بردارد بلا را از آن‌ها. پس الله تعالی فرمود: «یا إبْراهیمُ أعْرِضْ عَنْ هذا إنَّهُ قَدْ جاءَ أمْرُ رَبِّکَ وَ إنَّهُمْ آتیهِمْ» به عذاب من بعد طلوع خورشید از زمان حتمی غیر بازگشت است.»»