حدیث 9-1920
(1920-9) الکافی (ح 14816): مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقوبَ الْکُلَیْنیُ قالَ حَدَّثَنی عَلیُّ بْنُ إبْراهیمَ عَنْ أبیهِ عَنِ ابْنِ فَضّالٍ عَنْ حَفْصٍ الْمُؤَذِّنِ عَنْ أبی‌عَبْدِاللهِ علیه‌السلام وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إسْماعیلَ بْنِ بَزیعٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنانٍ عَنْ إسْماعیلَ بْنِ جابِرٍ عَنْ أبی‌عَبْدِاللهِ علیه‌السلام أنَّهُ کَتَبَ بِهَذِهِ الرِّسالَةِ إلَی أصْحابِهِ وَ أمَرَهُمْ بِمُدارَسَتِها وَ النَّظَرِ فیها وَ تَعاهُدِها وَ الْعَمَلِ بِها فَکانوا یَضَعونَها فی مَساجِدِ بُیوتِهِمْ فَإذا فَرَغوا مِنَ الصَّلاةِ نَظَروا فیها قالَ وَ حَدَّثَنی الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مالِکٍ الْکوفیِّ عَنِ الْقاسِمِ بْنِ الرَّبیعِ الصَّحّافِ عَنْ إسْماعیلَ بْنِ مَخْلَدٍ السَّرّاجِ عَنْ أبی‌عَبْدِاللهِ علیه‌السلام قالَ: «خَرَجَتْ هَذِهِ الرِّسالَةُ مِنْ أبی‌عَبْدِاللهِ علیه‌السلام إلَی أصْحابِهِ: «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ، أمّا بَعْدُ؛ فَاسْألوا رَبَّکُمُ الْعافیَةَ وَ عَلَیْکُمْ بِالدَّعَةِ وَ الْوَقارِ وَ السَّکینَةِ وَ عَلَیْکُمْ بِالْحَیاءِ وَ التَّنَزُّهِ عَمّا تَنَزَّهَ عَنْهُ الصّالِحونَ قَبْلَکُمْ وَ عَلَیْکُمْ بِمُجامَلَةِ أهْلِ الْباطِلِ. تَحَمَّلوا الضَّیْمَ مِنْهُمْ وَ إیّاکُمْ وَ مُماظَّتَهُمْ …» وَ قالَ: «أیَّتُها الْعِصابَةُ الْمَرْحومَةُ الْمُفْلِحَةُ! إنَّ اللهَ أتَمَّ لَکُمْ ما آتاکُمْ مِنَ الْخَیْرِ وَ اعْلَموا أنَّهُ لَیْسَ مِنْ عِلْمِ اللهِ وَ لا مِنْ أمْرِهِ أنْ یَأْخُذَ أحَدٌ مِنْ خَلْقِ اللهِ فی دینِهِ بِهَوًی وَ لا رَأْیٍ وَ لا مَقاییسَ. قَدْ أنْزَلَ اللهُ الْقُرْآنَ وَ جَعَلَ فیهِ تِبْیانَ کُلِّ شَیْءٍ وَ جَعَلَ لِلْقُرْآنِ وَ لِتَعَلُّمِ الْقُرْآنِ أهْلاً، لا یَسَعُ أهْلَ عِلْمِ الْقُرْآنِ الَّذینَ آتاهُمُ اللهُ عِلْمَهُ أنْ یَأْخُذوا فیهِ بِهَوًی وَ لا رَأْیٍ وَ لا مَقاییسَ. أغْناهُمُ اللهُ عَنْ ذَلِکَ بِما آتاهُمْ مِنْ عِلْمِهِ وَ خَصَّهُمْ بِهِ وَ وَضَعَهُ عِنْدَهُمْ کَرامَةً مِنَ اللهِ أکْرَمَهُمْ بِها وَ هُمْ أهْلُ الذِّکْرِ الَّذینَ أمَرَ اللهُ هَذِهِ الْأُمَّةَ بِسُؤالِهِمْ وَ هُمُ الَّذینَ مَنْ سَألَهُمْ وَ قَدْ سَبَقَ فی عِلْمِ اللهِ أنْ یُصَدِّقَهُمْ وَ یَتَّبِعَ أثَرَهُمْ، أرْشَدوهُ وَ أعْطَوْهُ مِنْ عِلْمِ الْقُرْآنِ ما یَهْتَدی بِهِ إلَی اللهِ بِإذْنِهِ وَ إلَی جَمیعِ سُبُلِ الْحَقِّ وَ هُمُ الَّذینَ لا یَرْغَبُ عَنْهُمْ وَ عَنْ مَسْألَتِهِمْ وَ عَنْ عِلْمِهِمُ الَّذی أکْرَمَهُمُ اللهُ بِهِ وَ جَعَلَهُ عِنْدَهُمْ، إلّا مَنْ سَبَقَ عَلَیْهِ فی عِلْمِ اللهِ الشَّقاءُ فی أصْلِ الْخَلْقِ تَحْتَ الْأظِلَّةِ. فَأولَئِکَ الَّذینَ یَرْغَبونَ عَنْ سُؤالِ أهْلِ الذِّکْرِ وَ الَّذینَ آتاهُمُ اللهُ عِلْمَ الْقُرْآنِ وَ وَضَعَهُ عِنْدَهُمْ وَ أمَرَ بِسُؤالِهِمْ وَ أولَئِکَ الَّذینَ یَأْخُذونَ بِأهْوائِهِمْ وَ آرائِهِمْ وَ مَقاییسِهِمْ حَتَّی دَخَلَهُمُ الشَّیْطانُ، لِأنَّهُمْ جَعَلوا أهْلَ الْإیمانِ فی عِلْمِ الْقُرْآنِ عِنْدَ اللهِ کافِرینَ وَ جَعَلوا أهْلَ الضَّلالَةِ فی عِلْمِ الْقُرْآنِ عِنْدَ اللهِ مُؤْمِنینَ وَ حَتَّی جَعَلوا ما أحَلَّ اللهُ فی کَثیرٍ مِنَ الْأمْرِ حَراماً وَ جَعَلوا ما حَرَّمَ اللهُ فی کَثیرٍ مِنَ الْأمْرِ حَلالاً، فَذَلِکَ أصْلُ ثَمَرَةِ أهْوائِهِمْ وَ قَدْ عَهِدَ إلَیْهِمْ رَسولُ اللهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله قَبْلَ مَوْتِهِ، فَقالوا: «نَحْنُ بَعْدَ ما قَبَضَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ رَسولَهُ، یَسَعُنا أنْ نَأْخُذَ بِما اجْتَمَعَ عَلَیْهِ رَأْیُ النّاسِ بَعْدَ ما قَبَضَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ رَسولَهُ صلی‌الله‌علیه‌وآله وَ بَعْدَ عَهْدِهِ الَّذی عَهِدَهُ إلَیْنا وَ أمَرَنا بِهِ مُخالِفاً لِلّهِ وَ لِرَسولِهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله.» فَما أحَدٌ أجْرَأ عَلَی اللهِ وَ لا أبْیَنَ ضَلالَةً مِمَّنْ أخَذَ بِذَلِکَ وَ زَعَمَ أنَّ ذَلِکَ یَسَعُهُ. وَ اللهِ! إنَّ لِلّهِ عَلَی خَلْقِهِ أنْ یُطیعوهُ وَ یَتَّبِعوا أمْرَهُ فی حَیاةِ مُحَمَّدٍ صلی‌الله‌علیه‌وآله وَ بَعْدَ مَوْتِهِ. هَلْ یَسْتَطیعُ أولَئِکَ أعْداءُ اللهِ أنْ یَزْعُموا أنَّ أحَداً مِمَّنْ أسْلَمَ مَعَ مُحَمَّدٍ صلی‌الله‌علیه‌وآله، أخَذَ بِقَوْلِهِ وَ رَأْیِهِ وَ مَقاییسِهِ. فَإنْ قالَ: «نَعَمْ!»، فَقَدْ کَذَبَ عَلَی اللهِ وَ ضَلَّ ضَلالاً بَعیداً وَ إنْ قالَ: «لا!»، لَمْ یَکُنْ لِأحَدٍ أنْ یَأْخُذَ بِرَأْیِهِ وَ هَواهُ وَ مَقاییسِهِ. فَقَدْ أقَرَّ بِالْحُجَّةِ عَلَی نَفْسِهِ وَ هُوَ مِمَّنْ یَزْعُمُ أنَّ اللهَ یُطاعُ وَ یُتَّبَعُ أمْرُهُ بَعْدَ قَبْضِ رَسولِ اللهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله وَ قَدْ قالَ اللهُ وَ قَوْلُهُ الْحَقُّ: «وَ ما مُحَمَّدٌ إلّا رَسولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أ فَإنْ ماتَ أوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلی أعْقابِکُمْ وَ مَنْ یَنْقَلِبْ عَلی عَقِبَیْهِ فَلَنْ یَضُرَّ اللهَ شَیْئاً وَ سَیَجْزی اللهُ الشّاکِرینَ» وَ ذَلِکَ لِتَعْلَموا أنَّ اللهَ یُطاعُ وَ یُتَّبَعُ أمْرُهُ فی حَیاةِ مُحَمَّدٍ صلی‌الله‌علیه‌وآله وَ بَعْدَ قَبْضِ اللهِ مُحَمَّداً صلی‌الله‌علیه‌وآله وَ کَما لَمْ یَکُنْ لِأحَدٍ مِنَ النّاسِ مَعَ مُحَمَّدٍ صلی‌الله‌علیه‌وآله أنْ یَأْخُذَ بِهَواهُ وَ لا رَأْیِهِ وَ لا مَقاییسِهِ، خِلافاً لِأمْرِ مُحَمَّدٍ صلی‌الله‌علیه‌وآله، فَکَذَلِکَ لَمْ یَکُنْ لِأحَدٍ مِنَ النّاسِ بَعْدَ مُحَمَّدٍ صلی‌الله‌علیه‌وآله أنْ یَأْخُذَ بِهَواهُ وَ لا رَأْیِهِ وَ لا مَقاییسِهِ.» …»
طریق این حدیث به معصوم علیه‌السلام، معتبر درجه دو است.
ثقةالاسلام الکلینی این حدیث را به چند طریق روایت کرده است.
از علی بن ابراهیم القمی از پدرش از حسن بن علی بن فضال از حفص المؤذن که حفص المؤذن ثقه درجه دو است و سایرین، از ثقات درجه یک هستند.
از علی بن ابراهیم القمی از پدرش از محمد بن اسماعیل بن بزیع از محمد بن سنان از اسماعیل بن جابر که محمد بن سنان از مشاهیر کذابون است.
از حسین بن محمد بن عامر که به اشتباه حسن بن محمد ثبت شده است، از جعفر بن محمد بن مالک الفزاری از قاسم بن ربیع الصحاف از اسماعیل بن مخلد السراج که جعفر بن محمد بن مالک از ضعفا است و قاسم بن ربیع و اسماعیل بن مخلد مجهول هستند.
خلاصه این‌که طریق اول معتبر درجه دو و سایر طرق، غیر معتبر است.
* * *
علامه مجلسی: رواه بثلاثة أسانید. اولها مجهول و ثانیها ضعیف عند القوم بابن سنان و عندی معتبر.
اسماعیل بن مخلد السراج از ابوعبدالله (امام صادق) علیه‌السلام روایت کرد: «از ابوعبدالله (امام صادق) علیه‌السلام این نامه به سوی اصحابشان خارج شد: «بسم الله الرحمن الرحیم، اما بعد؛ از خدا طلب عافیت کنید و بر شما باد فروتنی و وقار و آرامش و بر شما باد حیا و منزه شدن از آن‌چه صالحان قبل از شما از آن منزه بودند و بر شما باد خویشتن‌داری از اهل باطل و تحمل کنید ناحقی از (جانب) آن‌ها را و برحذر باشید از دشمنی آن‌ها …» و (در ادامه) گفت: «ای گروه آمرزیده رستگار! به یقین الله تمام کرد برای شما آن‌چه را از خیر به شما عطا کرد و بدانید که نه از علم الله و نه از امر او است که احدی از خلق الله (چیزی را) در دین او به هوا(ی نفسانی) و رأی (خود) و قیاس‌ها، بگیرد. الله قرآن را نازل کرده است و در آن بیان روشن هر چیزی را قرار داده است و برای قرآن و تعلم قرآن اهلی را قرار داده است و اهل قرآن ، آن‌ها که الله علم آن را به آن‌ها داد، نشاید که در آن چیزی را به هوی و رأی و قیاس‌ها بگیرند. الله آن‌ها را از آن به واسطه آن‌چه از علمش به آن‌ها داده، بی‌نیاز کرد و آن‌ها را به آن مخصوص گردانید و به واسطه کرامتی از الله که نزد آن‌ها قرار داد، آن‌ها را کرامت بخشید و آن‌ها اهل ذکر هستند، آن‌ها که الله این امت را به سؤال از آن‌ها امر نموده و آن‌ها کسانی هستند که اگر کسی از آن‌ها سؤال کند و در علم الله سابقه دارد که تصدیقشان می‌کنند و به دنبالشان پیروی می‌کنند، او را به اذن الله هدایت کنند و آن‌چه از علم قرآن آن‌چه هدایت می‌کند به سوی الله و به سوی همه راه‌های حق، به او بدهند و آن‌ها کسانی هستند که کسی از آن‌ها و از سؤال کردنشان و از علمشان که الله به واسطه آن آن‌ها را کرامت بخشیده و آن را نزد ایشان قرار داد، روی نمی‌گرداند، مگر کسی که در علم الله شقاوت در اصل خلقتش، تحت تاریکی سابقه دارد. پس آن‌ها کسانی هستند که از سؤال کردن ازاهل علم و آن‌ها که الله علم کتاب را به آن‌ها داده و آن را نزد ایشان قرار داده و امر به سؤال از آن‌ها کرده روی می‌گردانند و آن‌ها کسانی هستند که به هواها(ی نفسانی) خودشان و رأی‌هایشان و قیاس‌ها می‌گیرند تا شیطان بر آن‌ها داخل شود چرا که آن‌ها اهل ایمان در علم قرآن نزد الله را (به مثابه) کافران قرار دادند و اهل ظلالت در علم قرآن نزد الله را (به مثابه) مؤمنان قرار دادند و تا این‌که آن‌چه را الله در بیش‌تر کارها حلال کرد، حرام قرار دادند و در بیش‌تر کارها آن‌چه را الله حرام کرد، حلال قرار دادند پس اصل ثمره هواهای (نفسانی) آن‌ها آن است و رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله قبل از وفاتش از آن‌ها عهد گرفته بود، پس گفتند: «ما بعد آن‌که الله عز و جل رسولش را قبض (روح) کرد و بعد عهدش که ما را به آن متعهد کرد و ما را به آن امر کرد، می‌توانیم آن‌چه را رأی مردم بعد از آن‌که الله عز و جل رسولش صلی‌الله‌علیه‌وآله را قبض (روح) کرد، بر آن اجتماع دارد، بگیریم حتی اگر مخالف برای الله و رسولش صلی‌الله‌علیه‌وآله باشد.» پس کسی نافرمانبرتر بر الله و گمراه‌تر از کسی که آن را بگیرد و تصور کند که آن را مجاز است. قسم به الله! برای الله بر خلقش است که او را اطاعت کنند و امر او را در حیات محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله و بعد مرگ او تبعیت کنند. آیا آن دشمنان الله اسطاعت دارند که تصور کنند از کسانی که با محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله اسلام آورده، به سخن خودش و رأی خودش و قیاس‌هایش (چیزی از امر دین) بگیرد؟ پس اگر بگوید: «آری!»، پس بر الله دروغ بسته و به گمراهی دور و درازی گمراه شده و اگر بگوبد: «خیر!»، بر احدی نباید که به رأی خودش و هوا (ی نفسش) قیاس‌هایش (امور دینی) بگیرد. چرا که با دلیل محکم بر ضد خودش اقرار کرده و الله فرموده و کلام او حق است: «وَ ما مُحَمَّدٌ إلّا رَسولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أ فَإنْ ماتَ أوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلی أعْقابِکُمْ وَ مَنْ یَنْقَلِبْ عَلی عَقِبَیْهِ فَلَنْ یَضُرَّ اللهَ شَیْئاً وَ سَیَجْزی اللهُ الشّاکِرینَ» و آن برای آن است که بدانید الله در حیات محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله و بعد گرفتن الله محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله را، اطاعت می‌شود و امرش تبعیت می‌گردد. و همان طور که احدی از مردم همراه محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله نباید به هوا(ی نفسش) و نه رأیش و نه قیاس‌هایش خلاف امر محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله را بگیرد، همین‌گونه احدی از مردم نباید بعد از محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله به هوای نفسش و نه رأی خودش و قیاس‌هایش بگیرد.» …»