حدیث 222
(222) التهذیب (ج2، ح 1157): مُحَمَّدُ بْنُ عَلیِّ بْنِ مَحْبوبٍ عَنِ الْعَبّاسِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أبی‌عُمَیْرٍ عَنْ أبی‌أیّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قالَ: «سَألْتُ أباعَبْدِاللهِ علیه‌السلام عَنِ «السَّبْعِ الْمَثانی وَ الْقُرْآنِ الْعَظیمِ»، هیَ الْفاتِحَةُ؟ قالَ: «نَعَمْ!» قُلْتُ: ««بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ» مِنَ السَّبْعِ؟» قالَ: «نَعَمْ! هیَ أفْضَلُهُنَّ.»»
طریق این حدیث به معصوم علیه‌السلام، معتبر درجه یک است.
شیخ‌الطائفه به طریق خود در التهذیب و الإستبصار به محمد بن علی بن محبوب که معتبر درجه یک است، از عباس بن معروف از ابن ابی‌عمیر از ابوایوب الخزاز از محمد بن مسلم که همه از ثقات درجه یک هستند.
* * *
علامه مجلسی: صحیح.
محمد بن مسلم روایت کرد: «از ابوعبدالله (امام صادق) علیه‌السلام درباره «السَّبْعِ الْمَثانی وَ الْقُرْآنِ الْعَظیمِ» سؤال کردم: «(آیا) (منظور سوره) فاتحة (الکتاب) است؟» فرمودند: «آری!» عرض کردم: ««بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ» از هفت (آیه آن) است؟» فرمودند: «آری! با فضیلت‌ترین آن‌ها است.»
– با توجه به این روایات معلوم می‌شود که منظور از «السبع من المثانی» در آیه 87 سوره حجر، همان سوره فاتحة الکتاب است و علت نام‌گذاری این سوره به این عنوان، ریشه قرآنی – روایی دارد.
– با توجه به این آیه که الله تعالی نبی خود را به «سبعا من المثانی» و قرآن کریم مفتخر می‌کند، معلوم می‌شود که این دو در کنار هم جایگاه خاصی نزد الله تعالی دارند و با توجه به این‌که سوره فاتحة الکتاب، در کنار مجموعه‌ای قرار گرفته که خودش از نظر کمی بخش کوچکی از آن است، می‌توان پنین برداشت کرد که الله تعالی در صدد بیان اهمیت ویژه این سوره است که آن را از باب تکریم، در کنار کل قرآن قرار داده است و این ویژگی است که درباره هیچ کدام از سوره‌ها و آیات قرآن سراغ نداریم.
– با توجه به متن روایت، باید گفت بسم الله الرحمن الرحیم آیه‌ای مستقل از سایر آیات این سوره شریفه است.
به تصریح معصوم علیه‌السلام، بسم الله الرحمن الرحیم نَه تنها آیه‌ای مستقل در این سوره، بلکه با فضیلت‌ترین آیه سوره فاتحة الکتاب است.
– هر چند این نتیجه‌گیری تمامی نیست، اما با توجه به این روایت و سایر شواهد و قرائن بعید نیست بتوان گفت که بسم الله الرحمن الرحیم با فضیلت‌ترین آیه قرآن کریم می‌باشد.
– با توجه به این‌که بسم الله الرحمن الرحیم بخشی از سوره فاتحة الکتاب است. لذا هر جا، در نماز و غیر آن، قرائت این سوره لازم باشد، باید بسم الله الرحمن الرحیم را نیز به عنوان اولین آیه خواند، در غیر این صورت اشکال دارد و سوره به تمامی خوانده نشده است.