حدیث 974
(974 و 977) الکافی (ح 7920)، التهذیب (ج 5، ص 785) و الإستبصار (ج 2، ح 995): عِدَّةٌ مِنْ أصْحابِنا عَنْ أحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ سَهْلِ بْنِ زیادٍ جَمیعاً عَنْ رِفاعَةَ بْنِ موسَی قالَ: «سَألْتُ أباعَبْدِاللهِ علیه‌السلام عَنِ الْمُتَمَتِّعِ لا یَجِدُ الْهَدْیَ. قالَ: «یَصومُ قَبْلَ التَّرْویَةِ بِیَوْمٍ وَ یَوْمَ التَّرْویَةِ وَ یَوْمَ عَرَفَةَ». قُلْتُ: «فَإنَّهُ قَدِمَ یَوْمَ التَّرْویَةِ». قالَ: «یَصومُ ثَلاثَةَ أیّامٍ بَعْدَ التَّشْریقِ». قُلْتُ: «لَمْ یُقِمْ عَلَیْهِ جَمّالُهُ». قالَ: «یَصومُ یَوْمَ الْحَصْبَةِ وَ بَعْدَهُ یَوْمَیْنِ»». قالَ: «قُلْتُ: «وَ ما الْحَصْبَةُ؟» قالَ: «یَوْمُ نَفْرِهِ». قُلْتُ: «یَصومُ وَ هُوَ مُسافِرٌ؟» قالَ: «نَعَمْ! أ لَیْسَ هُوَ یَوْمَ عَرَفَةَ مُسافِراً؟! إنّا أهْلُ بَیْتٍ نَقولُ ذَلِکَ لِقَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «فَصیامُ ثَلاثَةِ أیّامٍ فی الْحَجِ» یَقولُ فی ذی الْحِجَّةِ».
طریق این حدیث به معصوم علیه‌السلام، معتبر درجه دو است.
ثقةالاسلام الکلینی این حدیث را به چند طریق روایت کرده است.
1. از عدة من اصحابنا از ابن عیسی الاشعری از رفاعه بن موسی
2. از عدة من اصحابنا از سهل بن زیاد از رفاعه بن موسی
که طریق دوم به واسطه سهل بن زیاد معتبر نیست، اما در طریق اول، همه از ثقات درجه یک هستند.
شیخ‌الطائفه نیز شبیه این حدیث را به طریق خود در التهذیب و الإستبصار به ثقةالاسلام الکلینی که معتبر درجه یک است، به باقی سند روایت کرده است.
نکته: می‌دانیم رفاعه بن موسی تا قبل از سال 183 زنده بوده است و بعید است حداکثر بیش از سال 210 زنده بوده باشد و این در حالی است که ابن عیسی الاشعری حداقل تا سال 274 و سهل بن زیاد تا سال 255 هجری قمری زنده بوده‌اند، لذا بعید است این دو، از او روایت مستقیم داشته باشند. در ضمن، ظاهراً این دو فقط همین یک حدیث را بی‌واسطه از رفاعه روایت کرده‌اند و سایر موارد را با واسطه ثقاتی نقل کرده‌اند که مرحوم علامه مجلسی، نام بعضی از آن‌ها را ذکر کرده است. از سهل بن زیاد به جهت ضعفش گذر می‌کنیم، اما ظاهراً یک واسطه بین ابن عیسی الاشعری و رفاعه بوده است و بعید نیست این اسقاط از جانب ثقةالاسلام الکلینی یا کاتب الکافی بوده باشد که علی ای حال، با این حساب ممکن است حدیث مرسل شود. اما دیدیم که حکم ابن عیسی الاشعری، مانند مشایخ ثقات است، لذا در مرسلات او از ثقات، مشکلی نیست.
* * *
علامه مجلسی: صحیح علی الظاهر و ان کان الظاهر أن فیه سقطا إذ أحمد بن محمد و سهل بن زیاد لا یرویان عن رفاعة، لکن الغالب أن الواسطة فضالة أو ابن أبی‌عمیر أو ابن فضال أو ابن أبی‌نصر و الأخیر …
* * *
رفاعه بن موسی روایت کرد: «از ابوعبدالله (امام صادق) علیه‌السلام درباره تمتع‌گزاری سؤال کردم که قربانی نیابد. فرمودند: «یک روز قبل از ترویه و روز ترویه و روز عرفه را روزه بگیرد». عرض کردم: «پس به یقین روز ترویه گذشته است». فرمودند: «سه روز بعد از تشریق روزه بدارد.» عرض کردم: «کاروانش برای او صبر نمی‌کنند». فرمودند: «روز حصبه و دو روز بعد آن را روزه دارد.»» (راوی) گوید: «عرض کردم: «حصبه چیست؟» فرمودند: «روز حرکتش از منی». عرض کردم: «روزه دارد در حالی که مسافر است؟» فرمودند: «آری! آیا او در روز عرفه مسافر نیست؟ به یقین ما اهل بیتی هستیم که آن را به وجه کلام الله عز و جل: «فَصیامُ ثَلاثَةِ أیّامٍ فی الْحَجِ» می‌گوییم درباره ذی‌الحجه می‌گوید»».